Przy drodze z Mszany Dolnej do Koninek, na granicy ze wsią Niedźwiedź, znajduje się budynek dyrekcji Gorczańskiego Parku Narodowego, przy którym można zostawić samochód. Stamtąd ruszamy na spacer ścieżką edukacyjną, oznakowaną łatwym do znalezienia symbolem białego kwadratu z ukośnym zielonym paskiem. 

Pierwsza część trasy, rozpoczynająca się przy kamiennej bramie, przybliża historię najciekawszych obiektów prawie 20-hektarowego parku hrabiów Wodzickich. Założony w połowie XVIII wieku jako miejsce odpoczynku i relaksu, mimo licznych zmian zachował do dzisiaj swój oryginalny charakter i imponujący drzewostan. Położony jest na dwóch poziomach, rozgraniczonych umocnioną kamiennym murem skarpą. Wzdłuż niej biegnie  główna aleja, obsadzona lipami (drobnolistną oraz rzadszą szerokolistną), jaworami, modrzewiami i robiniami akacjowymi. Ozdobą parku były wiekowe wiązy górskie, po których zostały wprawdzie tylko pnie, ale dzięki temu możemy sobie wyobrazić, jak potężne egzemplarze tu rosły. Wiąz Łokietka na przykład, niegdyś najokazalszy przedstawiciel tego gatunku w Polsce, mierzył ponad 6 metrów w obwodzie, a jego korona miała średnicę 23 metrów! Oglądanie liściastych drzew zimą oczywiście nie miałoby większego sensu, gdyby nie tablice informacyjne oraz quest poświęcony ich poznawaniu. Ponadto w parku dolnym zachowały się oryginalne elementy małej architektury: mur, kamienne umocnienia koryta potoku, mostki z rodzimego piaskowca. Park górny zaś prowadzi przez naturalny grąd, czyli wielogatunkowy las liściasty rosnący na żyznych glebach, obecnie jeden z najrzadszych typów lasu występującego w Polsce.

Prócz przyrody poznamy też historię dawnych zabudowań dworskich. Rodzina Wodzickich zarządzała Porębą Wielką od połowy XVII wieku aż do II wojny światowej, kiedy to cały zespół dworski przejął Friedrich Krüger, dowódca SS i Policji w Generalnej Guberni. Z tamtego okresu pozostał fragment okopów (ślady rowów strzeleckich i schronów) – odcinek jednej z niemieckich fortyfikacji polowych, biegnącej od Makowa Podhalańskiego przez Beskid Wyspowy i Gorce do podnóża Tatr. W styczniu 1945 roku, wskutek działań partyzantki AL, budynki dworskie niemal doszczętnie spłonęły. Ocalała jedynie drewniana wozownia z charakterystyczną sygnaturką, z której dzwon wzywał okolicznych chłopów do odrabiania pańszczyzny (nieopodal można zobaczyć pozostałości innego wiązu, nie bez powodu nazywanego „Chłosty”). Jesienią 2024 roku zabytkowy budynek rozebrano i odtworzono przy użyciu nowych materiałów, co wzbudziło wiele kontrowersji. 

Kolejny obiekt – oficyna dworska odbudowana na oryginalnych fundamentach – obecnie mieści siedzibę Ośrodka Edukacyjnego GPN z ciekawą wystawą przyrodniczą (w okresie zimowym czynną wyłącznie w dni powszednie). Dalej trasa wiedzie koło dawnej stajni (ostatnio mieszczącej suszarnię nasion) oraz bindażu, czyli alejki-tunelu, obsadzonej tworzącymi sklepienie roślinami (tu grabem). Powyżej odtworzono dawne stawy dworskie, będące miejscem lęgowym rzadkich gatunków płazów, zaś zimą na ośnieżonej tafli zamarzniętej wody szczęściarze mogą zauważyć tropy i ślady żerowania wydry. Za stawami rozpoczyna się współczesna, rekreacyjna część parku: tężnia solankowa (nieczynna w okresie zimowym), amfiteatr, wiaty, liczne ławki, punkt widokowy (panorama północnej części Gorców z najwyższym ich szczytem, Turbaczem).

Druga część trasy, bardziej wymagająca (długość 2,5 kilometra, różnica poziomów niemal 200 metrów), pokrywa się częściowo z zielonym szlakiem pieszym z Niedźwiedzia na Szczebel. Jednocześnie to propozycja technicznie względnie łatwa z powodu dobrych oznaczeń oraz drewnianych stopni i wzmocnień ścieżki. Pozwala zarówno przewentylować płuca (niejednemu przyspieszy oddech!), jak i bezpiecznie pospacerować po gorczańskim lesie. Tym samym nadaje się na wycieczkę nawet ponurą, mglistą, bezśnieżną zimą. 

Zaczynamy wędrówkę przy drewnianym domu ozdobionym motywami charakterystycznymi dla sztuki lokalnego ciesielstwa. Początkowo trasa pnie się w górę prawą stroną zbocza. Głęboki jar kryje niewielki, ale malowniczy potok, przy którym gdzieniegdzie odsłania się tzw. okno tektoniczne Mszany Dolnej, czyli fragment skał różniących się od piaskowców typowych dla Gorców. Po przekroczeniu strumienia wychodzimy na charakterystyczną dla okolic beskidzkich górską drogę i w otoczeniu dziko rosnących krzaków jakiś czas nią maszerujemy, wciąż pod górę. W pewnym momencie znaki odbijają w lewo. Ścieżka jest tu poprowadzona meandrującą pętlą przez las, najpierw półnaturalny, a następnie taki, który spontanicznie wyrósł na dawnych terenach rolniczych. Nie ma tu wprawdzie oszałamiających widoków, ale możemy skupić się na przykład na obserwacji ptaków, byciu „tu i teraz” wśród drzew. Plama czerwonego brzuszka gila czy karminowy berecik dzięcioła na tle surowego krajobrazu na pewno u każdego wywołają ciepły uśmiech! 

Ostatni etap prowadzi przez wierzchołki Chabówki (705 m.n.p.m.), zajęte przez pola uprawne i łąki. Dzięki temu, że jest to obszar bezleśny, niewykluczone, że będzie nam dane podziwiać widok na Porębę Wielką w dolinie, pasmo Gorców po prawej stronie i  Mogielicę – najwyższy szczyt Beskidu Wyspowego dalej na horyzoncie. Chociaż zimą bardziej prawdopodobne jest zauważenie saren, lisów, zajęcy szaraków i bażantów niż górskich szczytów, to przy dobrej widoczności warto wydłużyć wędrówkę o trasę szlakiem zielonym i czarnym na Potaczkową (746 m.n.p.m.). To najwyższe z okolicznych wzniesień, łatwo rozpoznawalne dzięki milenijnemu krzyżowi na szczycie. Zarówno z grzbietu Potaczkowej, jak i z polan podszczytowych roztacza się wspaniała panorama z Babią Górą i Tatrami. Warto dodać, że „jeszcze”, ponieważ niekoszone i nieuprawiane dawne obszary pastersko-rolnicze powoli, ale sukcesywnie zarastają.

Poniżej budynku dyrekcji GPN znajduje się ogród roślin gorczańskich. Powstał kilka lat temu w ramach projektu dotyczącego ochrony oraz przywracania różnorodności biologicznej i krajobrazowej. Zaaranżowano go na planie w kształcie salamandry plamistej, największego w naszym kraju płaza ogoniastego o kontrastowo czarno-żółtym ubarwieniu, symbolu GPN. Salamandry tak licznie zamieszkują te tereny, ponieważ wilgotne górskie lasy liściaste gwarantują idealne schronienie w butwiejącej ściółce, a górskie czyste strumienie pozwalają na rozród (choć paradoksalnie przez wieki wierzono, że „rodzą się w ogniu”, co dokładnie oznacza ich nazwa). Ciekawostką jest to, że nie ma dwóch identycznych osobników, kształt i rozmieszczenie plam są indywidualne. Spotkanie z salamandrą nie jest o tej porze roku niemożliwe, ponieważ w sen zimowy zapada późno, a czasem i zimą, w cieplejsze dni, wykazuje aktywność. 

Jak jednak wygląda „kwietna salamandra”? Otóż jej kontur i sylwetkę wyznaczają ścieżki o naturalnej nawierzchni mineralnej. Poszczególne, charakterystyczne dla Gorców gatunki roślin, posadzono w skupiskach, tworzących plamki ze wzoru na ciele salamandry, a następnie otoczono je przez powierzchnie wysypane żwirem z otoczaków z doliny Raby i obsadzono psią trawką (czy, jak kto woli, acidofilnymi murawami bliźniczkowymi). Całość okala gęsty żywopłot bukowy, w którym umieszczono dwie furtki. Oczywiście najefektowniej ogród prezentuje się w okresie wiosenno-letnim, gdy wszystko w nim kwitnie i buczy. Zimą, dzięki słupkom z nazwami roślin, można za to poćwiczyć wyobraźnię: jak wyglądają śmiałek darniowy, czyściec leśny, liczydło górskie czy miłosna górska? 

Tuż przy ogrodzie gorczańskim znajduje się odtworzony sad jabłoniowy odmian dawnych, takich jak kosztela, grochówka, grafsztynek czy boiken. Stare i młode drzewa, odpowiednio formowane, są oczywiście zabezpieczone przed zakusami zajęcy czy saren. Na skarpie powyżej zaaranżowano zbiorowisko leśne – nasadzono drzewa takie jak buki, jodły, świerki, wiązy, klony, jawory oraz rośliny typowe dla niższych partii lasu, m.in. czosnek niedźwiedzi, zawilec gajowy, borówki, paprocie. 

Dolina Potoku Olszowego na krańcu wsi Koninki – przysiółka Poręby Wielkiej, to miejsce znane mieszkańcom Małopolski z kilku powodów. 

Po pierwsze, w latach 70. XX wieku wybudowano tam ośrodek wczasowy Huty im. Lenina, a w kolejnej dekadzie stację narciarską, cenioną za bardzo dobre warunki śniegowe, długość i stopień trudności głównej trasy oraz piękne widoki. Ponieważ zarówno zabudowania ośrodka, jak i archaiczny jednoosobowy wyciąg krzesełkowy „Tobołów” funkcjonują do dziś, miejsce to jest określane przez swoich wielbicieli jako „klimatyczne”, „kultowe” czy wręcz „legendarne”. 

Po drugie, nie ma roku bez doniesień o konfliktach między obecnym prywatnym właścicielem ośrodka a różnymi instytucjami. Warto więc sprawdzać bieżące doniesienia, na przykład w sezonie zimowym 2024/2025 nie zostanie otwarta trasa dla narciarzy.

Po trzecie (i pomimo wszystko), jest to wspaniały punkt wypadowy w Gorce. Z parkingu przy wejściu do parku narodowego mamy do wyboru kilka ścieżek przyrodniczych i szlaków pieszych (w tym najpopularniejsza trasa na Turbacz od strony północnej, wyznaczona jeszcze przed II wojną światową). Dla tych, którzy nie są wprawieni w zimowych atakach szczytowych, nie mają małych dzieci ani psów tudzież chcą poczuć prawdziwą zimę, najciekawszą opcją będzie skorzystanie z wyciągu krzesełkowego (czynnego w weekendy). Sam przejazd – dziesięć minut wśród koron drzew wyłącznie we własnym towarzystwie (nie zaleca się korzystania z telefonu, bo w razie wyślizgnięcia się z dłoni nie ma możliwości znalezienia go nawet wiosną), dostarcza nie lada emocji i znakomicie skraca drogę na polanę Tobołów. Na wysokości 960 m. n.p.m. dzieje się inny świat, zbliżony do Narnii nawet gdy w dolinie brak śniegu. Przy górnej stacji znajdują się punkt gastronomiczny z widokowym tarasem oraz toalety, które wprawdzie nie mieszczą się w żadnych standardach, ale wciąż wygrywają w kategorii „mniejsze zło”. 

Z tego miejsca można ruszyć zielonym szlakiem na przyjemny spacer w kierunku Obidowca do Polany Suhory (około półtora kilometra, właściwie bez podejść). Znajduje się tam Obserwatorium Astronomiczne, najwyżej położony tego typu obiekt w Polsce. Obserwatorium jest własnością i placówką badawczą Katedry Astronomii UKEN w Krakowie. Działa od 1987 roku, a o wyborze lokalizacji zdecydowało małe zanieczyszczenie światłem: duża odległość od najbliższych miejscowości, brak zakładów przemysłowych, otulina leśna. Ci, którzy są w formie i mają jeszcze przynajmniej dwie godziny dnia w zapasie, mogą kontynuować wędrówkę, podążając za znakami ścieżki przyrodniczej „Wokół Dolny Poręby” przez Kopaną Drogę do schroniska PTTK Stare Wierchy (2,3 kilometra, około 65 metrów podejść, ale na odcinku przed schroniskiem mogą być oblodzenia – na wszelki wypadek warto być zaopatrzonym w raczki). Spektakularny widok na Tatry z polany Pudziska wynagrodzi każdy wysiłek!

Już w latach 50. XX wieku na terenie Poręby Wielkiej wykonano odwiert, dzięki któremu na głębokości 1800 metrów trafiono na wysoko zmineralizowaną solankę – wodę termalną o leczniczych właściwościach. Temat wrócił w latach 70., odkryta wówczas woda miała jeszcze wyższą temperaturę, więc w Porębie Wielkiej zaplanowano budowę sanatorium – filię krakowskiego szpitala dziecięcego. Ostatecznie projekt porzucono z braku funduszy, a kran z wodą zakręcono właściwie aż do 2022 roku, kiedy to ruszyły Termy Gorce. Ich niezbyt reprezentacyjny budynek z charakterystycznym logotypem (łapka salamandry) stoi w bliskim sąsiedztwie parku Wodzickich. 

W opiniach o tym miejscu dominuje określenie „kameralne”. Słusznie! To prawdopodobnie najmniejszy tego typu obiekt w Małopolsce, ale za to jedyny w Gorcach. W nowoczesnym wnętrzu term możemy skorzystać z trzech stref. Najważniejsza – Strefa Relaksu, oferuje kąpiele w wodzie termalnej o temperaturze 37 stopni C. Wewnętrzny basen z gejzerami i biczami wodnymi jest niewielkich rozmiarów, więc nie należy się nastawiać na wyczyny pływackie, a raczej swobodny wypoczynek, redukcję napięcia mięśniowego, poprawę krążenia i kondycji skóry. Można potraktować go po prostu jako największe w Małopolsce jacuzzi. Kolejne czekają na zewnątrz, są też dostępne opcje VIP, w których bąbelki są nie tylko w wodzie. Natomiast w solnej grocie z ulgą odetchnie układ nerwowy, a oddechowy podziękuje za seans inhalacji. Jeżeli chodzi o sauny, mamy do wyboru dwa rodzaje: fińską (poprawia krążenie, wzmacnia układ odpornościowy oraz usuwa toksyny z organizmu) oraz na podczerwień (łagodzi bóle mięśni i stawów, wspiera detoksykację oraz wspomaga regenerację skóry). A po fazie nagrzewania – zimny natrysk albo lód. 

Strefa Odnowy zachęca do zabiegów zdrowotnych (hydroterapia, manualne terapie lecznicze) i relaksacyjnych (różnorodne masaże i rytuały SPA). W ofercie są też zabiegi dla dzieci, np. Piernikowy Ludek – zimowy masaż wykonywany z użyciem specjalnego musu o zapachu świątecznych pierników, który nie tylko nawilża skórę, ale też wprowadza w magiczny nastrój.

W Strefie Smaku znajdziemy restaurację dostępną dla wszystkich, bez konieczności korzystania ze stref termalnych, również z opcją zamówień on-line. Prócz szczególnie chwalonej pizzy z pieca opalanego drewnem możemy skosztować włoskich i lokalnych przystawek, a także burgerów, sałatek, deserów.  

Poręba Wielka to miejsce narodzin młodopolskiego pisarza, Franciszka Ksawerego Smaciarza, znanego pod pseudonimem Władysław Orkan. Uważa się go za największego piewcę Gorców, do dziś patronuje wielu lokalnym instytucjom, w tym schronisku PTTK na Turbaczu. Mimo pochodzenia z bardzo ubogiej góralskiej rodziny zdobył wykształcenie, a poświęcenie jego matki, która do synów w Krakowie raz w miesiącu chodziła pieszo z tobołkiem jedzenia (ponad 70 kilometrów!), jest wręcz symboliczne i doczekało się spiżowego świadectwa (Pomnik Matek Oddanych Dzieciom w Pcimiu). 

Chociaż podjęto decyzję o zamknięciu muzeum na sezonie zimowy 2024/2025, to nie sposób nie polecić tego miejsca na choćby krótki rekonesans, na przykład w czasie kwitnienia pierwszych krokusów. „Orkanówka” znajduje się przy zielonym szlaku z Niedźwiedzia na Turbacz, ale można dojechać do niej samochodem (byle nie za szerokim). Mieści się w drewnianej willi, zbudowanej w latach 1903–1906, w modnym wtedy stylu zakopiańskim, do której prowadzi aleja dziesięciu jaworów, zasadzonych jeszcze przez pisarza w podziękowaniu za szczęśliwy powrót z I wojny światowej.

O ile dzieła pisarza popadły w zapomnienie, o tyle jego zawadiacki pseudonim dał nazwę nowej restauracji w Mszanie Dolnej. Oferta „Orkanovej” jest ciekawą alternatywą dla typowej karty dań znanej z góralskich karczem. „Wszystkomająca” herbata zimowa z widokiem na potok Mszanki będzie idealną kropką nad i tej zimowej wyprawy, w jakimkolwiek wariancie by się nie odbyła!