Gdzie Leśne Licho wciąż psoci

Wzgórze Grodzisko wznosi się około 70 m nad przepływającą pod nim Wisłą i wraz ze Skałkami Piekarskimi znajdującymi się po drugiej stronie rzeki, tworzy malowniczą Bramę Tyniecką. Możesz wspiąć się na nie zielonym szlakiem, mającym swój początek nad Wisłą, przy ulicy Walgierza Wdałego. Pod szczytem wzgórza wciąż można dopatrzyć się śladów długo istniejącego tu grodziska. Jak wykazały przeprowadzone w XX w. badania archeologiczne, najstarsze jego pozostałości pochodzą z okresu kultury łużyckiej (a więc czasów jeszcze przed naszą erą). Ze wzgórzem tym związanych jest wiele legend i opowieści. Wśród nich jest ta o panu na Tyńcu, Walgierzu Wdałym (Mocnym), oraz jego nieco zbyt kochliwej żonie Helgundzie, o widywanej tu mamunie, opisywanej jako „wielka baba z ogromnymi piersiami” i uważanej za pomocnicę diabła, wreszcie o samym czarcie, który czasem pokazywał się ludziom w swej własnej, rogatej postaci, a czasem przybierał formę źrebaka lub świni. O Walgierzu i Helgundzie mało kto już pamięta, o mamunie nie będziemy się wypowiadać, na źrebaka w tym miejscu nie ma co liczyć, ale inaczej ma się sprawa ze świnią. A raczej jej leśnym krewniakiem – dzikiem. 

Dziki nie mają łatwego życia w dzisiejszych czasach. Oskarżane o przenoszenie afrykańskiego pomoru świń na tak zwaną trzodę chlewną (kiedy ostatnio jakiś dzik zawędrował do chlewika?), o rycie w ogródkach, warzywnikach, parkach i zieleńcach miejskich, o straszenie spacerowiczów i psów, nie cieszą się powszechną sympatią. Tymczasem są to bardzo inteligentne zwierzęta, których rolę w ekosystemie leśnym trudno przecenić. Ryjąc (buchtując) spulchniają glebę, przyspieszają rozkład materii i roznoszą nasiona roślin. Zjadają ogromną liczbę gryzoni oraz owadów, w tym tych postrzeganych przez leśników jako szkodniki. Odżywiając się padliną, pełnią funkcję sanitarną, a po śmierci same stają się pokarmem dla padlinożerców. 

Schodząc ze wzgórza zielonym szlakiem w kierunku ulicy Grodzisko, na prawo od ścieżki, w miejscu o podanych współrzędnych, możemy zobaczyć spore babrzysko. To rodzaj leśnego spa – podmokły teren, gdzie dziki i inne zwierzęta zażywają błotnych kąpieli. Po solidnym wytaplaniu się, ocierają się o drzewa, wykorzystując je jak ręczniki. Tym sprytnym sposobem pozbywają się pasożytów, pielęgnują skórę i sierść, a w upalne dni – ochładzają się. Do wycierania lubią wykorzystywać drzewa produkujące sporo żywicy, która stanowi dodatkowe zabezpieczenie przed pasożytami. Kilka taki drzew–ręczników ze śladami błota zauważysz w bezpośrednim sąsiedztwie babrzyska.

Podążając szlakiem najpierw w kierunku wschodnim, a następnie północnym, dotrzesz do ulicy Obrony Tyńca i wejścia do rezerwatu Skołczanka. Rezerwat obejmuje zarówno tereny porośnięte lasem, jak i ciepłolubnymi zaroślami i murawami kserotermicznymi, na których od wiosny do jesieni można obserwować wiele rzadkich gatunków motyli i błonkówek. 

Zaraz po wejściu do rezerwatu, po lewej stronie, zobaczysz ołtarz Matki Boskiej wkomponowany w wysoką skałę. Lokalna opowieść głosi, że było to miejsce kultu jeszcze w czasach przedchrześcijańskich. Ponoć czczono tu Leszego, opiekuna lasu. Kto wie, może rzeczywiście tak było? Zwłaszcza o zmierzchu i w nocy nietrudno w to uwierzyć – wokół słychać szelesty, fukania, chrumkania i poszczekiwania. W koronach drzew rozlega się pohukiwanie sów, a w świetle latarki lub przejeżdżających samochodów zapalają się wpatrzone w człowieka oczy. Czasem należą one do sarny, czasem do dzika lub kuny, a czasem do lisa, który często się tu kręci. Ten piękny rudzielec, któremu od wieków ludzie przypisywali cechy takie jak chytrość i przebiegłość (co jest swoistym hołdem dla jego inteligencji) jest szybki, zwinny i cichy – oczywiście, gdy tego chce. Potrafi też wydawać niesamowite dźwięki, które nocnemu wędrowcowi jeżą włos na głowie. Szczeka, wyje, krzyczy, zawodzi i śmieje się. Zaiste, nietrudno uwierzyć, że to Leśne Licho hasa po lesie!

Podążając dalej zielonym szlakiem, kilkadziesiąt metrów za kapliczką zobaczysz w lesie pomnik i zbiorowe groby. W 1942 roku hitlerowcy zamordowali tutaj 500 Żydów z okolic Krakowa. To szczególne, skłaniające do smutnej zadumy miejsce. 

Szlak poprowadzi Cię dalej najpierw w kierunku północnym, a potem zachodnim, wspinając się na kolejne z tynieckich wzgórz: Kowadza. Utworzono na nim użytek ekologiczny „Uroczysko Kowadza”. Szczyt wzgórza i górną część południowych stoków zajmują murawy kserotermiczne (ciepłolubne) i to one są tu głównym przedmiotem ochrony. Murawy otacza las, w którym przeważają buki i graby. Jednak na skraju polany znajdziesz przede wszystkim dęby. Od najdawniejszych czasów fascynowały one ludzi, a Słowianie uważali je za święte. Były to drzewa gromowładnego Peruna; składano pod nimi ofiary z chleba, miodu, mleka oraz mięsa. Żołędzie symbolizowały nowe życie. Niestety, obecnie wśród dębów rosnących na Kowadzy przeważają dęby czerwone, które, choć niewątpliwie piękne, są gatunkiem północnoamerykańskim, stopniowo wypierającym nasze rodzime. Rosną szybciej, owocują w młodszym wieku, lepiej tolerują zacienienie, zanieczyszczenie powietrza, suszę i mróz. W dodatku ograniczają rozwój innych roślin (liście i korzenie zawierają toksyczne związki), a opadłe liście wolno się rozkładają i powodują zakwaszenie gleby. W ten sposób zmieniają również skład gatunkowy grzybów i owadów. Jak odróżnić nasze dęby od dębu czerwonego? Najłatwiej po liściach – u polskich dębów są zaokrąglone, a u dębu czerwonego – ostro zakończone. 

Dzięki utrzymywaniu otwartej przestrzeni muraw na szczycie, ze wzgórza Kowadza rozciąga się widok na południową część Tyńca i sąsiednie wzniesienia, między innymi Wielkanoc – nasz kolejny przystanek. 

Uroczysko Wielkanoc, podobnie jak Kowadza, również objęto ochroną w formie użytku ekologicznego. Niezwykła nazwa wzgórza wzięła się stąd, że kiedy w okresie Wielkanocy o świcie stanie się na środku dawnej wsi (obecnie na skrzyżowaniu trzech ulic: Bogucianki, Obrony Tyńca i Benedyktyńskiej), można podziwiać słońce wschodzące właśnie nad tym wzniesieniem. W lekkim przybliżeniu, oczywiście (wszak Wielkanoc jest świętem ruchomym, obchodzonym w pierwszą niedzielę po wiosennej pełni księżyca).

Wzgórze porośnięte jest lasem i krzewami głogu, dzikiej róży i jarzębiny, które zwłaszcza w okresie owocowania przyciągają mnóstwo ptaków i drobnych gryzoni. Jednak teren ten zamieszkują nie tylko amatorzy owoców. Nocą rozbrzmiewa tu pohukiwanie polującego puszczyka – Wielkanoc leży w obrębie jego terytorium. Puszczyk jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem sowy, nie tylko w Polsce, ale w całej Europie. I zdecydowanie najbardziej wokalnym – nie tylko odzywa się często, również bije inne gatunki pod względem zróżnicowania wydawanych przez siebie dźwięków. Nic dziwnego, że od wieków pobudzał wyobraźnię. Słowianie łączyli go z demonem zwanym strzygą (sama nazwa strzygi pochodzi od łacińskiej nazwy puszczyka – Strix). Nasi przodkowie wierzyli, że pod postacią tych sów zmarli wracają na ziemię, by wysysać krew z dzieci. Nie każdy jednak po śmierci stawał się strzygą – tylko ludzi o dwóch sercach, a co za tym idzie dwóch duszach, czekał ten los. Jedna dusza odchodziła w zaświaty, a druga co noc ożywiała martwe ciało. Nietrudno zgadnąć, że podobne opowieści nie przysparzały puszczykom sympatii.

Kiedy będziesz wędrować po Lesie Tynieckim – czy to w dzień, czy w nocy – miej oczy szeroko otwarte i nadstawione uszy. Obserwuj i słuchaj uważnie. Zachwyci Cię piękno przyrody, a Leśne Licho co najwyżej przyjaźnie do Ciebie mrugnie i zachichota w koronach drzew.