Czy Włóczykij miał rację, mówiąc, że „w zimie człowiek robi się strasznie stary”? Miał – postać Włóczykija stworzyła kobieta, która całe życie spędziła w Skandynawii. Muminki przewidująco zapadały w sen zimowy, ludzie muszą jakoś żyć.

Istnieje skuteczne antidotum na zimowe malkontenctwo – ubrać się właściwie i wyjechać poza miasto, bez względu na pogodę (z perspektywy wnętrza domu, z drugiej strony szyby, zawsze wydaje się gorzej).

Na hasło „Spytkowice” na ogół pada pytanie: „które?”. Tak, w Małopolsce są dwie wsie o tej nazwie, w powiecie nowotarskim i wadowickim, ale tylko w Spytkowicach nowotarskich jest możliwość uprawiania sportów zimowych.

Nie jest to może imponujący resort narciarski, ale ma kilka niezaprzeczalnych zalet: odległość od Krakowa (80 kilometrów), duży parking, dobrą infrastrukturę (w tym szkółkę narciarską, serwis i wypożyczalnię), świetne warunki pogodowe. Ponieważ Dolina Orawska jest naturalnym korytarzem powietrznym pomiędzy Tatrami a Beskidami, miejscowi mawiają, że zima je tu tyngá, zámiety, wielgie śniegi, fujawica. Pobliska Jabłonka to małopolski biegun zimna – temperatura potrafi spaść grubo poniżej minus 30 stopni Celsjusza.

Amatorów desek (snowboardzistów) i żaluzji (narciarzy) na mniej więcej 760 metrów n.p.m. wwozi 4-osobowa kanapa, do dyspozycji są też krótsze orczyki i taśma. Na mapie ośrodka oznaczono cztery niebieskie trasy, ale najczęściej korzysta się z „jedynki”. Stok jest nie za długi, łagodnie nachylony, szeroki, naśnieżany, wieczorem oświetlony, z „oślą łączką” poza główną trasą. Idealny na rozruszanie się przed sezonem (wówczas warto przyjechać wcześnie rano lub późno wieczorem i cieszyć się przestrzenią, bo koło południa rozpoczyna się inwazja tzw. „biedronek”) lub na naukę (którą najlepiej zaczynać właśnie w wieku „biedronek”). Przy dużej ilości naturalnego śniegu miłośnicy nart biegowych mają do dyspozycji świetną trasę dla średniozaawansowanych, prowadzącą grzbietem góry.

Jedno z podstawowych przykazań narciarzy i snowboardzistów – nawadnianie – można zrealizować zarówno na górze, jak i na dole. A gdyby ktoś czuł potrzebę potężnego nawadniania również od zewnątrz, może skorzystać z ogólnodostępnego basenu hotelowego – rzut śnieżką od wyciągu.

Co z niesportowcami? Czy muszą przytupywać na dole i udawać, że się dobrze bawią? Ależ skąd!

Wyciąg narciarski zabiera na górę również „turystów”. Należy zrobić to w sposób skoordynowany z poleceniami obsługi i nie przejmować się pełnymi niechęci spojrzeniami reszty kolejki. Żarty („Zapomnieli nart?”) ignorować. Nie bać się – obsługa czuwa i zredukuje prędkość wyciągu przy wsiadaniu i wysiadaniu.

Na górze, jak w bajkach, mamy trzy drogi do wyboru.

Pierwsza, niewykluczająca dwóch pozostałych, to kilka kroków do przyjemnej karczmy w stylu alpejskim z panoramicznym oknem i przepięknym widokiem na Beskidy. Karczma szczyci się świeżymi pstrągami.

Wzdłuż grani, łagodnie falującym grzbietem górskim, przebiega znakowany szlak turystyczny (niebieski) oraz trasa narciarstwa biegowego (w sezonie letnim rowerowa). Uwaga, na ogół jest tu tyngsy wiater niż na dole!

Idąc w prawo, przemierzymy jakieś dwa kilometry (z hakiem) w stronę orawskich wsi – Podsarnia i Podwilka (z których nazw bez problemu można wywnioskować, jak nazywali się ich pierwsi sołtysi).

Więcej doznań dostarczy jednak droga w lewo – około 5 kilometrów spacerowej ścieżki. Szlak biegnie otwartą przestrzenią, fragmentami polan, lasem niemal poziomo, łagodnie wijąc się w stronę wsi Harkabuz (z której nazwy bez problemu można wywnioskować, jak miał na imię jej pierwszy sołtys). Przy dobrej widoczności Babia Góra będzie wbijać nam swój królewski wzrok w plecy, a przed nami roztoczy się widok na pasmo Gorców ze świetnie widocznym Luboniem Wielkim. Rozległa polana, mniej więcej w połowie drogi, olśni spektakularną panoramą Tatr Zachodnich.

Tym grzbietem biegła dawna granica polsko-węgierska, tędy przebiega główny wododział europejski, co oznacza, że rzeki orawskie spływają do Morza Czarnego, a podhalańskie – Bałtyckiego. To dobre miejsce na dumanie o istocie i sensie wszelkich granic.

Ponieważ, jak mawiał pewien poeta*, „zima jest piękna do pewnego stopnia… Celsjusza”, warto odpocząć i posilić się w którejś ze spytkowickich karczem. Na przykład w przytulnej drewnianej „Rusnakówce” (z której nazwy bez problemu można wywnioskować, jak nazywa się jej właściciel).

W karcie znajdziemy typowe podhalańskie dania, jak Korytko Gaździny (które bez wątpienia nie jest wegańskie, a tak pełne wszelkiego dobra, że aż dziwi zdrobnienie w nazwie) czy kwaśnica (od kapuśniaku odróżnia ją nieobecność innych warzyw poza kapustą). Jest też kilka dań z jagnięciny, która w tym regionie Polski jest podobno najlepsza.

Na temat jedzenia w takich miejscach krążą różne opinie, więc przyjmijmy, że jedynym pewnikiem jest rozgrzanie się przy stylizowanym kaflowym kominku z lokalnej manufaktury i znakomitej herbacie z imbirem i żurawiną lub grzanym piwie z pomarańczą i goździkami. Bonus: jeżeli w przyległej sali będzie wesele, być może przekonamy się, „jak ona tańczy” i zobaczymy „prosię pieczone w całości z kaszą i grzybami”.

Dodatkowy plus należy przyznać za nikłą obecność pokotu w wystroju karczmy.

*Tadeusz Gicgier

A jeśli apetyt na wędrówki jest większy? Albo planuje się powrót w sezonie letnim? Góra Ludwiki to opcja marzeń – mało wysiłkowa, bardzo widokowa.

Samochód najlepiej zostawić w miejscowości Wysoka, między Jordanowem a Spytkowicami, na leśnym parkingu położonym między dwoma cmentarzami: parafialnym i wojennym. Tereny wokół Wysokiej to „małopolskie Westerplatte”. To tędy, grzbietem Góry Ludwiki, przebiegała linia obrony wojsk polskich. Niemcy przekroczyli granicę Polski od strony słowackiej w okolicach Jabłonki 1 września 1939 roku o 4.45. Wkrótce potem doszło tu do zaciętej bitwy, podczas której chrzest bojowy przeszła „czarna brygada” płk. Stanisława Maczka – pierwsza polska w pełni zmotoryzowana jednostka wojskowa. Zacięty opór dał polskiemu dowództwu cenny czas na przegrupowanie armii. W odwecie wieś spalono („Wieś Wysoka już nie istnieje. Osiedlanie się na tym terenie grozi przymusowym przesiedleniem lub śmiercią”). O historii tego miejsca mówi wystawa plenerowa.

Szlak niebieski początkowo prowadzi przez las (na tym odcinku przydadzą się kijki), potem biegnie mało uczęszczaną drogą asfaltową aż do przysiółka Nad Lasem, gdzie łączy się z żółtym szlakiem z Jordanowa.

Góra Ludwiki stanowi fantastyczny punkt widokowy na Tatry, Pasmo Policy, Babią Górę, Beskid Makowski, Beskid Wyspowy i Gorce. O tym, że jesteśmy na szczycie, informuje nas ręcznie wykonana tablica informacyjna, wcale dobrze udająca petetekowską.

Polska Orawa (tylko 2 gminy, 14 miejscowości) leży – w dużym uproszczeniu – na pograniczu polsko-słowackim u podnóża Babiej Góry. Teren Orawy bywał problematyczny, długo przekazywany „z rąk do rąk”, poddawany wielu korektom granicy. Co ciekawe, jest to historyczna kraina, w której grasował ze swoja bandą zbójnik Janosik. Nie był on zresztą Orawianinem czy Podhalaninem, a Słowakiem, w dodatku Jánošík (wersja oryginalna) to nazwisko, a nie imię. Prawda historyczna zlała się w jedno z legendami i mitami, podporządkowana potrzebie kultu szlachetnej jednostki. Nawet Dzień Dobrego Łotra (tego ukrzyżowanego z prawej strony Jezusa) obchodzony 26 marca, jest nazywany również Dniem Janosika.

Orawka – jedna z najbardziej rozwiniętych turystycznie miejscowości regionu – słynie przede wszystkim z zabytkowego kościoła z połowy XVII wieku. To najstarszy i jedyny zachowany do dzisiaj drewniany kościół Górnej Orawy, w czasach kontrreformacji centrum katolicyzmu. Często przebudowywany, w całości (ściany, dach i wieża z nadwieszoną izbicą) obity gontem. Wnętrze kościoła ma barokowe wyposażenie, a pokryte jest barwną polichromią figuralną, roślinną oraz tradycyjną ornamentyką góralską.

Ciekawostka: kościół w Orawce posiada cztery unikatowe na skalę światową tzw. opony wielkopostne. Są to lniane płótna malowane temperą przedstawiające sceny związane z męką Chrystusa, którymi zasłania się ołtarze w Wielkim Poście. Obecnie w kościołach powszechnie używa się fioletowych tkanin, więc jest nie lada gratką doświadczyć tak rzadko już praktykowanej tradycji.

Zwiedzanie kościoła zimą może napotkać na trudności. Gdyby się więc nie udało, warto przynajmniej pospacerować po przykościelnym cmentarzu i odtworzyć sobie wielokulturową tradycję regionu na podstawie nazwisk: Spiszak, Spytkowski, Zubrzycki, Fifánsky, Kvasnica, Várzély… Z kolei tablica informacyjna, poświęcona lotniczym śladom w Karpatach, przypomni historię załogi „Karasia” – samolotu zestrzelonego nad Orawką w trzecim dniu II wojny światowej. Poległych lotników pochowano w miejscu katastrofy, a po latach przeniesiono na ten cmentarz, gdzie spoczywają we wspólnym grobie oznaczonym śmigłem („symbol śmierci lotników”).

Zubrzyca Górna słynie przede wszystkim z Orawskiego Parku Etnograficznego. W sezonie zimowym skansen jest otwarty dość krótko, ale tradycję można poznać jeszcze inaczej – na własnej skórze. W Zubrzycy pozostało już tylko kilka koni, więc tym bardziej warto zamówić kulig!

Kiedyś był zabawą karnawałową na koszt sąsiadów, dziś stał się symbolicznym skojarzeniem z zimą dzieciństwa, piosenką Skaldów i sceną z Potopu, w której w pędzących przez sędziwy bór saniach ogarnęło pannę Aleksandrę upojenie, następnie poczuła słodką niemoc, a na ustach pieczęć palącą, co z grubsza oznaczało pocałunek Kmicica. Obraz wielkich sań w kształcie niedźwiedzia polarnego należy wyrzucić czym prędzej z głowy, żeby nie poczuć rozczarowania: sanki zubrzyckich furmanów są małe i ciasne, ale dzielne konie faktycznie z kopyta rwą (zwłaszcza z górki).

Kulig rozpoczyna się zwykle w przysiółku Ochlipowo, na początku leśnej drogi zwanej Rajsztagiem (z której nazwy bez problemu można wywnioskować, z kasy jakiej administracji została wybudowana). Cel trzykilometrowej jazdy to ognisko w bacówce na Hali Śmietanowej, gdzie od wieków prowadzi się wypas owiec. Prowiant należy mieć własny, drewno jest przygotowane na miejscu. A ponieważ nie tyle liczy się cel, co droga, to niech czas spędzony w pędzących przez orawski las i pobrzękujących dzwonkami saniach, pozostanie pięknym obrazem zimy, kiedy to nakurzi śniyga hodnie, a mróz usy chytá i dzierzy.

Sformułowania gwarowe użyte w tekście pochodzą ze Słownika gwary orawskiej Józefa Kąsia (Kraków 2011).