Pierwsze kroki skierujmy do odnowionej wystawy w Muzeum Archeologicznym, oferującej podróż w czasie. Można tu usłyszeć sporo ciekawostek o budowie średniowiecznych świątyń i materiałach do tego wykorzystywanych oraz prześledzić historię poprzednich budowli, które wzrastały w miejscu zajmowanym dziś przez kolegiatę.  W letnie dni spacer w podziemiach kolegiaty, gdzie usytuowano muzeum, dodatkowo da nam wytchnienie od upalnej aury panującej na zewnątrz.

Korzystając z okazji, rozejrzyjmy się po skwerze obok muzeum. Ma on bogatą historię.

Rozkwit Wiślicy w okresie średniowiecza zawdzięcza ona usytuowaniu na szlaku handlowym. Przejeżdżający przez miasto kupcy mieli obowiązek wystawić swoje towary, by uzyskać niższe cło za przekroczenie granic osady. Na istniejącym do dziś placu Solnym powstało więc targowisko, przy którym jest zlokalizowane muzeum archeologiczne. Skąd taka nazwa? Na placu składowano i handlowano solą bocheńską. Do Wiślicy przywożona była w specjalnych jednostkach, tzw. beczkach, słupach i bałwanach. Nie trzeba było zajmować się jej ważeniem – wystarczyło miejsce, gdzie można ją było przechować lub od razu przeładować na wozy. Pierwsze wzmianki o składzie soli bocheńskiej w Wiślicy można znaleźć w źródłach z połowy XV w. Przykładowo w 1460 r. ustanowiono w przywileju królewskim, że miasta znajdujące się na drodze toruńskiej mogą zaopatrywać się w sól bocheńską wyłącznie w Wiślicy. Uprzywilejowanie to wzbudziło falę niezadowolenia i protestów mieszkańców innych miast. Niecałe 100 lat później król Zygmunt August wydał przywilej, według którego m.in. Warszawa i Grudziądz miały pozyskiwać sól z Wiślicy. A więc do zamożności miasta przyczynił się zapewne przywilej składu soli bocheńskiej. Są to kolejne, niezbite dowody na to, jak ważnym i prestiżowym ośrodkiem była Wiślica w minionych wiekach. 

W trakcie dalszego spaceru towarzyszyć nam będzie widok najwspanialszego zabytku Wiślicy – kolegiaty pw. Narodzenia Najświętszej Maryi Panny. Skierujmy się najpierw na obrzeża Wiślicy, spod Muzeum w prawo, ulicą Batalionów Chłopskich, a potem w lewo, ulicą Jana Kilińskiego aż do samego jej końca. Gdy miniemy szkołę, dalej już idziemy prosto, aż po prawej stronie zobaczymy Psią Górkę wraz z tablicą informacyjną. Skręcamy w prawo w alejkę rozpoczynającą się przy wspomnianej tablicy i za kilkadziesiąt metrów natkniemy się na schody prowadzące do grodziska.  Gród funkcjonował od X wieku do 1241 roku, gdy został splądrowany przez Tatarów. Przed najazdem nie uchroniło Wiślicy położenie grodziska na gipsowym wzniesieniu, choć przez wieki to korzystne usytuowanie zapewniało dobrą pozycję obronną i strategiczną oraz umożliwiało kontrolę nad szlakiem handlowym i przeprawami przez Nidę.  Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1949–1960 określiły rozmieszczenie elementów grodziska, m.in. studni wykutej w skale, 26 chat mieszkalnych (półziemianek) oraz czterech budynków, najprawdopodobniej gospodarczych. Z grodziska rozpościera się dający wytchnienie widok na okoliczne podmokłe łąki Ponidzia. Wzniesienie jest świetnym punktem obserwacyjnym szerokiej gamy mieszkającego tam ptactwa oraz pojawiających się zwierząt. Warto zaopatrzyć się w lornetkę! 

Kto wie, czy powiedzenie „odszczekać coś” nie ma związku z pewnym wydarzeniem, które miało miejsce w Wiślicy? Był czas sporów w małżeństwie Władysława Jagiełły i królowej Jadwigi. Okazało się, że prowodyrem kłótni była osoba spoza małżeństwa – niejaki Gniewosz, podkomorzy. To on skłócił parę, a za swoje niechlubne zachowanie sąd wyznaczył mu karę, która polegała na „odwołaniu potwarzy” i odszczekaniu kłamstw. Pokorny podkomorzy, bo nie miał za bardzo innego wyjścia,  przyjął pozę psa, jak nakazano, wszedł pod ławę i ogłosił, iż to on jest autorem oszczerstw i głośno zaszczekał. Podobno miało to miejsce na Psiej Górce znajdującej się tuż obok grodziska. 

Kolejnym miejscem, jakie odwiedzimy w Wiślicy, jest widoczna z daleka kolegiata z charakterystycznym dla Ponidzia czerwonym dachem, będąca częścią jednego z najcenniejszych zespołów gotyckich w Polsce. W tym miejscu od XI w. stały dwa inne kościoły, a obrys poprzedniego oznaczono złotą linią na obecnych płytach chodnikowych przed głównym wejściem kolegiaty. Świątynia została  ufundowana przez Kazimierza Wielkiego w ramach ekspiacji, czyli pokuty za zamordowanie Marcina Baryczki. Nad portalem południowym zamieszczono tablicę fundacji Jana Długosza upamiętniającą to wydarzenie, z klęczącym Kazimierzem Wielkim wręczającym symboliczną „makietę” kościoła Madonnie z Dzieciątkiem. Niestety podczas I wojny światowej w 1915 r. kolegiata uległa znacznym zniszczeniom, jednak dzięki zaangażowaniu miejscowej ludności kościół odzyskał wygląd z czasów swojej dawnej świetności wg projektu cenionego krakowskiego architekta, Adolfa Szyszko-Bohusza.

Dach kolegiaty ma wysokość 18 metrów. XV-wieczne mocowania, dzięki którym dach się utrzymuje, są zamontowane bez użycia gwoździ – swoją konstrukcję zawdzięczają starannie wykonanym złączom ciesielskim oraz kołkom. Każdy z elementów jest oznakowany odpowiednimi znakami ciesielskimi umożliwiającymi montaż elementów.

Szczegółowe informacje o historii i wnętrzu kolegiaty znajdziecie na tablicach na terenie zabytkowego zespołu oraz w muzeum i w Domu Długosza.

Z kolegiatą sąsiadują także Dom Długosza, o którym dowiemy się więcej na kolejnym etapie trasy, oraz dzwonnica. Jej dwie dolne kondygnacje wybudowano przy użyciu kamienia, a dwie górne z cegły zendrówki, tworząc z niej wzór o kształcie rombów, zdobiący powierzchnię ściany. Zastanawiacie się pewnie, czym jest wspomniana zendrówka. Otóż jest to cegła ceramiczna zbyt mocno wypalona i częściowo zeszklona. Charakteryzuje się tym, że jej powierzchnia jest bardziej błyszcząca i ciemniejsza od zwykłej cegły – wiśniówki – którą znamy. Co ciekawe, ta mocno wypalona cegła jest wykorzystywana do budowy fundamentów, filarów, a także dość obciążonych części budowli. W budowlach gotyckich była popularnie stosowana do dekorowania ścian w geometryczne wzory.  Podczas I wojny światowej spadzisty dach dzwonnicy niestety uległ zniszczeniu, dlatego dziś nie zobaczymy go już w oryginalnej formie iglicy, która wywyższała się ponad dach kolegiaty. 

Kolejnym ważnym elementem zespołu budynków w sąsiedztwie kolegiaty wiślickiej jest wspomniany już wcześniej Dom Długosza. Historyk i kronikarz, żyjący w latach 1415–1480, oprócz wspomnianej dzwonnicy i tablicy erekcyjnej na kościele, ufundował także ten dom z przeznaczeniem parafialnym. Tym gestem chciał podkreślić swoje zaangażowanie w losy Wiślicy. Budynek został wykonany z cegły, dach pokrywa dachówka. Budowla jest osadzona na planie podłużnego prostokąta, a układ pomieszczeń zaplanowano, jak na tamte czasy, bardzo praktycznie i do niego dostosowano wygląd zewnętrzny, a nie odwrotnie. Innowacyjnym ówcześnie rozwiązaniem było zastosowanie korytarza we wnętrzu. 

Piwnice Domu Długosza także są ważnym elementem budynku. To tutaj mieszkańcy Wiślicy w ubiegłym wieku znaleźli schronienie przed bombardowaniami przez artylerię austriacką w 1915 r. Są równie dopracowane pod kątem konstrukcyjnym jak reszta budowli. Każde z pomieszczeń, zachowujących swój pierwotny układ, posiada piękne portale, a ściany piwnicy zachowały się  niezmienionym kształcie od czasów wielkiego historyka. 

Dzisiaj udostępniono dla zwiedzających salkę na parterze, będącą muzeum parafialnym, oraz wspomniane już Piwnice Długosza, w których znajduje się wystawa rzeźb oraz tablice z historycznymi opowieściami mieszkańców. 

Przechadzkę po Wiślicy zakończymy na zachęcającym do wypoczynku, pełnym starych drzew Rynku. W XIV w.  honorowe, centralne miejsce zajmował tu drewniany ratusz. Niestety uległ on pożarowi i w XVI w. został zastąpiony przez murowaną budowlę. Podobnie jak ratusz w Sandomierzu, Tarnowie czy Bieczu, prawdopodobnie posiadał murowaną wieżę z pomieszczeniami w dolnych partiach dla rady miejskiej i ławników. Oprócz tego miał izbę mającą służyć do przechowywania dokumentów. Jego fundamenty odkryto w 1938 r. podczas prac budowlanych na rynku. Elementy zdobiące niegdyś ratusz wykorzystano do budowy domów mieszkańców. W jednej z piwnic znaleziono kamiennego maszkarona, podobnego do tych znajdujących się na sandomierskim ratuszu. Najpewniej pochodzi z renesansowej attyki pełniącej funkcję dekoracyjną. Te, pozornie tylko dekoracyjne elementy elewacji, miały także inną funkcję. Zabezpieczały sąsiednie budynki przed przenoszeniem się ognia w przypadku pożaru. Dodatkowo ich przerażający, a nawet groteskowy wygląd miał chronić budynek i mieszkańców przed złem, a także odstraszać demony.

Zabytkowy układ urbanistyczny wiślickiego rynku na planie prostokąta zachował się z czasów lokacji miasta (1326 r.). Obecnie w zabudowaniach otaczających Rynek znajdziemy kilka lokali gastronomicznych na czele z lokalną piekarnią, istniejącą nieprzerwanie od 1956 roku. 

Zapewne jesteście przekonani, że nazwa miejscowości pochodzi od Wisły (płynie 10 km stąd). I macie rację! Mówi o niej tzw. legenda panońska, wg której św. Metody namówił do chrztu potężnego księcia pogańskiego „siedzącego w Wiślech”, czyli panującego nad Wisłą.

Dziś spokój jednego z najmniejszych miast w Polsce (utracone w 1870 r. prawa miejskie odzyskała w 2018 r.) przerywają liczne wycieczki turystów spragnionych historycznej podróży w czasie do tętniącej życiem dawnej Wiślicy. Co prawda nie uświadczymy tu już składu solnego, żadnego z królów ani Jana Długosza dającego nauki królewiczom Władysławowi, Kazimierzowi, Janowi, Aleksandrowi, Zygmuntowi i Fryderykowi, ale wody tutejszej rzeki Nidy pamiętają wszystkie historie, nawet te niezapisane przez Długosza.