Pierwszy z naszych przystanków to grodzisko na górze Okopy, na skraju wsi Smardzowice. Przez jego teren prowadzi szlak turystyczny (zielony), na który można wejść od głównej trasy nad Prądnikiem ścieżką prowadzącą do Jaskini Ciemnej (którą mijamy i wspinamy się wyżej) lub przez Wąwóz Smardzowicki około kilometra dalej na południe – oba podejścia są dość strome. Mniej więcej w połowie drogi natrafiamy na tablicę informującą o lokalizacji grodziska. Przed nami wznoszą się ziemne wały, które niełatwo dostrzec z uwagi na stan zachowania i gęstą roślinność. Uczeni są jednak zgodni, że to właśnie tutaj wznosił się (zapewne drewniano-ziemny) zameczek Wyszogród, zbudowany przez Konrada Mazowieckiego jako przeciwwaga dla zaginionego zamku Skała. Badania archeologiczne wykazały, że miejsce to było użytkowane jeszcze na początku XIV w. Ponieważ w pobliżu znajduje się obszerna Jaskinia Okopy Wielka Dolna, sugerowano nawet, że to tutaj, a nie w grocie po drugiej stornie Doliny Prądnika, ukrywał się Władysław Łokietek.

Idąc dalej na północ, dotrzemy do jednego z najniezwyklejszych zamków w Polsce. O jego wyjątkowości nie decyduje słabo zachowana architektura, lecz koncept. Zamek, wzniesiony przez Kazimierza Wielkiego, nie był tylko budowlą obronną i administracyjną, lecz także pomnikiem. Jego nazwa (w XIV w. „Oczecz”) w oczywisty sposób odnosi się do Władysława Łokietka, zarazem potwierdzając, że w ojcowskiej legendzie tkwi ziarno prawdy. Kazimierz ufundował swojemu ojcu także okazały nagrobek w krakowskiej katedrze, ale wzniesienie ojcowskiego zamku należy do najoryginalniejszych sposobów upamiętnienia zmarłej osoby w skali średniowiecznej Europy. Z tamtych czasów do dziś zachowały się fragmenty wieży bramnej tkwiące w dzisiejszej budowli oraz położona w najwyższym punkcie wzgórza obronno-reprezentacyjna wieża wzniesiona z precyzyjnie obrobionych ciosów białego wapienia, niestety, znacznie obniżona w XIX w. Prawie nic nie pozostało natomiast z domniemanego pałacu we wschodniej części.

W wieży bramnej obejrzeć można niewielką ekspozycję prezentującą dzieje zamku.

Z dna Doliny Prądnika, którym na tym odcinku prowadzi droga wojewódzka 773, malownicza ścieżka wspina się na wschodnie zbocze, prowadząc na Grodzisko. Dziś miejsce to słynie z niewielkiego sanktuarium bł. Salomei, wzniesionego pod koniec XVII w., na które składają się m.in. niewielki kościół, sztuczne groty i posąg słonia dźwigającego obelisk. Założenie nie powstało w tym miejscu przez przypadek – to właśnie tutaj ostatnie dwanaście lat życia spędziła Salomea. Księżniczka krakowska, córka Leszka Białego i starsza siostra Bolesława Wstydliwego, wydana za węgierskiego królewicza Kolomana, wraz z nim rządziła efemerycznym Królestwem Halicza, później osiadła na Węgrzech, a po śmierci męża podczas inwazji mongolskiej wróciła do ojczyzny i w habicie klaryski osiadła w klasztorze w Zawichoście.

Zakonnice niedługo cieszyły się spokojem – już w 1257 roku, w związku z zagrożeniem najazdami Tatarów i Litwinów, Bolesław przeniósł je na Grodzisko, do (jak zapisano w odnośnym dokumencie) „bezpiecznego miejsca nazywanego Skałą”. Za co najmniej nietypowe trzeba uznać to, że książę pozwolił klaryskom zbudować zamek, a także założyć miasto – dzisiejszą Skałę. W XIV w. klaryski przeprowadziły się ponownie, tym razem do Krakowa.

Nieco poniżej sanktuarium, tuż przy przebiegającej przez Grodzisko gruntowej drodze, zachował się potężny ziemny wał, gdzieniegdzie wzmocniony kamieniami. Czy wzniesiono go na potrzeby klasztoru, czy też – jak sądzą niektórzy badacze – istniał już wcześniej, ponieważ to tutaj znajdował się zamek Skała? Badania archeologiczne nie dały na te pytania jednoznacznej odpowiedzi. Pamiętajmy jednak, że Bolesław Wstydliwy nazwał to miejsce nie tylko Skałą (która to nazwa w krasowym rejonie mogła występować często), ale też miejscem bezpiecznym. Czyżby miał w pamięci fakt, że sam niegdyś znalazł tu kryjówkę przed prześladowaniami Konrada Mazowieckiego?

Z Grodziska, kierując się czerwonymi znakami szlaku turystycznego (ok. 4 km), docieramy do najlepiej zachowanej budowli na trasie – zamku Pieskowa Skała. To wspaniała renesansowa rezydencja wzniesiona w XVI w. przez ród Szafrańców i gruntownie odrestaurowana po II wojnie światowej. Zamek Szafrańców powstał w miejscu starszej budowli wzniesionej przez Kazimierza Wielkiego. Czy jednak dzieje Pieskowej Skały zaczęły się dopiero za czasów ostatniego koronowanego Piasta? Nie jest to pewne, ale ostatni człon nazwy sugeruje, że i to miejsce należy brać pod uwagę jako lokalizację zamku Skała. W aktach sądowych z początku XIV w. odnotowano niejakiego Pieszka, rycerza-rabusia, na domiar złego stronnika sławnego z niegodziwości biskupa Jana Muskaty, który ze swojego zamku napadał podróżnych w okolicach Krakowa. Czy to od niego pochodzi nazwa Pieskowej Skały? Jeśli tak, to ciekawe, że w ślady raubrittera poszli też późniejsi właściciele warowni, a jeden z nich, Krzysztof Szafraniec, został ścięty na rozkaz Kazimierza Jagiellończyka.

Na zamku mieści się oddział muzeum Zamku Królewskiego na Wawelu z ekspozycją sztuki polskiej i europejskiej. Nie jest to jednak jeszcze koniec naszych poszukiwań.

Niektórzy uczeni sądzą, że zaginionego zamku Skała trzeba szukać jeszcze gdzie indziej – na wierzchołku skalistego wzgórza nazywanego Kocicą, położonego ok. 650 m na północny zachód od Pieskowej Skały, przy tej samej drodze wojewódzkiej 773. Rzeczywiście, do dziś łatwo tam dostrzec ślady ziemnego wału. Najbardziej umocnionym miejscem była zapewne mała skalna platforma zawieszona nad dzisiejszym skrzyżowaniem. Grodzisko nigdy nie zostało gruntownie przebadane, ale podczas badań powierzchniowych, prowadzonych na zajmującym jego znaczną część polu uprawnym, znaleziono liczne fragmenty XIII-wiecznych naczyń. Czy to z nich jadał młodziutki Bolesław Wstydliwy? Czy to tu po łupieżczych wyprawach odpoczywał raubritter Pieszko? Czy to nad rozlanym u stóp skały stawem starli się śląscy i mazowieccy rycerze?

Jeszcze nie potrafimy odpowiedzieć na te pytania. Czyż jednak bezskuteczne próby jednoznacznego wskazania lokalizacji zamku nie czynią jego historii jeszcze ciekawszą?