Jest jedyną z czterech opisanych na trasie jaskiń, która nie jest udostępniona do zwiedzania. Jej doskonale widoczny otwór wejściowy, położony na zboczu Góry Okopy, możemy podziwiać z punktu widokowego na drodze serpentynowej przy tzw. patelni. Położona poniżej średniowiecznego grodu, wzniesionego tu przez Konrada Mazowieckiego w XIII w., mogła być jednym z miejsc, w których ukrywał się jego wnuk ­Władysław Łokietek. Jaskinia zasłynęła głównie z powodu odkrycia w niej skarbu srebrnych monet polskich, niemieckich oraz węgierskich, które w XI wieku ktoś skrzętnie ukrył w glinianym naczyniu. To, czyja ręka zakopała tam skarb, pozostanie już na zawsze tajemnicą. Odnaleziono w niej także ślady pozostawione przez człowieka w czasach neolitu i w epoce żelaza.

Jaskinia Krowia przyciąga uwagę każdego, kto przechodzi z Ojcowa w stronę Bramy Krakowskiej i Źródła Miłości. Jej obszerny otwór stwarza wrażenie równie wielkiego wnętrza. Okazuje się jednak, że komora ma zaledwie kilkanaście metrów długości. Wejście do niej może być atrakcją zwłaszcza dla tych osób, które nie mają możliwości zwiedzenia dwóch słynnych jaskiń na terenie Ojcowa. Nazwa groty, zwanej także Owczarnią, nawiązuje do czasów, gdy przebywały w niej wypasane w pobliżu zwierzęta gospodarskie. Wnętrze było wykorzystywane w przeszłości również jako lodownia. Niezwykły otwór jaskini stał się też scenerią dla niektórych ujęć w filmie Ogniem i Mieczem.

Jak sama nazwa wskazuje, w tej jaskini nie znajdziemy oświetlenia. Niech jednak nie zdziwi nas to, że w jej wnętrzu zachowały się pozostałości dawnej instalacji elektrycznej. Już na początku XX wieku doprowadzano tu prąd dzięki niewielkiej elektrowni wodnej na Prądniku, położonej w pobliżu Bramy Krakowskiej. Jest to jedna z pierwszych oświetlonych jaskiń na naszych ziemiach, ale też jedna z ostatnich, którą zwiedzimy w najbardziej naturalnej formie. Jaskinia Ciemna i jej otoczenie to miejsce wyjątkowe – schronienie ludzi neandertalskich, którzy pojawili się w tej okolicy już około 120 tys. lat temu. Co roku prowadzone są tu badania archeologiczne, a wytrwała praca naukowców przyniosła rezultaty ‒ udało się odnaleźć paliczki, czyli kości dłoni neandertalskiego dziecka. O obecności neandertalczyków na terenie dzisiejszego Parku świadczą także wydobywane z wykopalisk narzędzia krzemienne – pięściaki, noże, zgrzebła. Nie dziwmy się także, gdy w czasie zwiedzania przewodnik opowie o tym, że również w tym miejscu mógł ukrywać się Władysław Łokietek, choć legenda wspomina raczej o grocie położonej po drugiej stronie doliny, na zboczach Chełmowej Góry. Czy książę był zmuszony zmieniać miejsca swojego pobytu? A może, podobnie jak do jaskini Okopy, przyciągnął tu przyszłego króla gród wzniesiony przez Konrada Mazowieckiego, dziadka Łokietka. Wystarczy przejść szlakiem zielonym nad Jaskinią Ciemną, by po kilkunastu minutach dotrzeć do pozostałości wspomnianego grodu ‒ wałów ziemnych na wzgórzu Okopy.

Tu możemy się zagłębić nie tylko w korytarze najdłuższej z ojcowskich jaskiń, ale także poznać słynną legendę o Władysławie Łokietku. To właśnie jemu zawdzięczamy obecną nazwę jaskini, wcześniej zwanej Pieczarą Królewską lub Jaskinią Czajowicką. Poszczególne komory: Sala Rycerska, Kuchnia i Sypialnia, również nawiązują do legendy. Ponoć Władysław Łokietek, ścigany przez rycerzy czeskiego króla, miał ukrywać się w jej wnętrzu około 6 tygodni. Miejscowa ludność, wśród której książę miał cieszyć się uznaniem, wybrała dla niego właśnie takie schronienie – pieczarę, której wejście zasnute było ogromną pajęczyną. Pościg rycerzy czeskich zapewne udało się zmylić, gdyż misternie utkaną pajęczą sieć pozostawiono nietkniętą, a Łokietka opuszczono do wnętrza przez szczelinę. Legenda jak zwykle zawiera w sobie ziarno prawdy. Niedawne wykopaliska archeologiczne przyniosły znaleziska przedmiotów świadczących o tym, że w jej wnętrzu mogli przebywać rycerze, którzy być może towarzyszyli Łokietkowi.