Artykuł ten można by nazwać swego rodzaju minivademecum początkującego speleologa. Oprócz słownika, który z pewnością pomoże Wam w poznaniu świata jaskiń, przygotowaliśmy także kilka ciekawostek. Jeśli jeszcze nie wiecie, w której z małopolskich grot można nurkować oraz jakie zwierzęta w nich żyją, świetnie trafiliście – wszelkie informacje znajdziecie właśnie tutaj.
Jaskinia: naturalna pusta przestrzeń w skale o rozmiarach umożliwiających jej penetrację przez człowieka. Odkrywanie (eksploracja), dokumentowanie oraz naukowe badanie jaskiń to speleologia.
Deniwelacja: różnica wysokości pomiędzy najwyżej i najniżej położonym punktem w jaskini. W przypadku gdy najwyżej położonym punktem jest otwór wejściowy, deniwelacja jest głębokością jaskini.
Jaskinie pierwotne: powstające jednocześnie ze skałą, w której występują. Najczęstszym typem są jaskinie powstające w czasie krzepnięcia lawy wulkanicznej.
Jaskinie wtórne: powstające w wyniku późniejszych, różnorakich procesów geologicznych zachodzących w skałach. Wśród nich można wyróżnić między innymi:
krasowe: najpospolitszy typ jaskiń, powstają one w wyniku procesów krasowych, czyli chemicznego i mechanicznego oddziaływania wody na skały krasowiejące. Ten rodzaj jaskiń odznacza się często bogatą szatą naciekową;
Tektoniczne: powstałe w wyniku ruchów tektonicznych;
Lodowcowe: powstałe w wyniku działania wód podlodowcowych.
Stalaktyt, sopleniec, nawis: grawitacyjny naciek jaskiniowy mający zazwyczaj kształt wydłużonego, odwróconego stożka (sopla), narastającego od stropu jaskini krasowej ku jej spągowi.
Stalagmit: naciek jaskiniowy, grawitacyjny osiągający duże rozmiary. Może występować w postaci słupa, stożka, guza itp. Narasta od dna jaskini krasowej ku górze wskutek wytrącania się węglanu wapnia z kapiącej ze stropuwody – w przypadku jaskini lodowej – jej zamarzania. Stalagmitowi odpowiada zazwyczaj stalaktyt w stropie jaskini, w wyniku ich połączenia powstaje kolumna zwana stalagnatem.
Stalagnat: naciek jaskiniowy w formie kolumny, słupa itp., łączący strop jaskini krasowej z jej spągiem. Powstaje on w efekcie równoczesnego rozwoju stalaktytu idącego od stropu i stalagmitu na dnie jaskini, który tworzy się z wytrącania węglanu wapnia z wody kapiącej z tego stalaktytu. Odpowiednio długi rozrost obu form leżących na jednej osi prowadzi do ich połączenia i wykształcenia stalagnatu.
Draperia naciekowa, zasłona naciekowa: naciek jaskiniowy w formie pionowej, cienkiej „zasłony”, często o oryginalnym kształcie, zwisającej ze stropu jaskini krasowej, ściany czy występu skalnego. Powstaje w wyniku wytrącania się węglanu wapnia z wody sączącej się ze szczeliny skalnej lub ściekającej wzdłuż krawędzi skały. Cienkie ,,igiełki są ze sobą bardzo gęsto połączone. Draperia skalna jest często podobna do stalagmitów.
Zwierzęta spotykane w jaskiniach:
troglobionty: organizmy występujące tylko w jaskiniach i wodach podziemnych, gatunki zamieszkujące te ostatnie określa się niekiedy osobnym mianemstygobiontów, przykładami są np. studniczek;
stygokseny (troglokseny, freatokseny): element stygonu, gatunki fauny, które przypadkowo występują w wodach podziemnych, choć przystosowane są do innych typów wód. Stygokseny nie są zdolne do rozwoju w stygalu, nie mają możliwości skutecznego rozmnażania. W stygofaunie spotkać można wiele gatunków pierwotniaków,wrotków, skąposzczetów;
tychotroglobionty: takie, które dostają się do jaskini przypadkowo (np. lis czy chrząszcze z rodziny biegaczowatych), często grupę tę łączy się z trogloksenami.
Najdłuższa i najgłębsza polska jaskinia: Wielka Śnieżna położona w Tatrach – składa się z korytarzy o łącznej długości wynoszącej ponad 24 km, a jej głębokość wynosi 824 m. Na jej teren wejść mogą tylko taternicy jaskiniowi.
Największa jaskinia lodowa: Jaskinia Lodowa w Ciemniaku położona w Tatrach. Jaskinia była znana od dawna góralom nazywających ją „Lodowcem”. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1883 r. od Gotfryda Ossowskiego[c], a pierwszym znanym turystą, który ją zwiedził, był Jan Gwalbert Pawlikowski. Obecnie jaskini nie można zwiedzać.
Jaskinia, w której można nurkować: Jaskinia Kasprowa Niżnia położona w Tatrach. Dzieli się na zasadnicze ciągi: suchy i „mokry” z wieloma syfonami wypełnionymi przejrzystą wodą o łącznej długości 657 m i najdłuższym w Polsce Syfonem Warszawiaków (333 m).
