Między „Lipowcem” a „Bukowicą”

Trasę rozpoczynamy w Wygiełzowie, na parkingu przy ul. Podzamcze.

Wygiełzowski skansen oddaje specyfikę dawnej podkrakowskiej wsi i prezentuje bogatą i ciekawą kulturę Krakowiaków Zachodnich – grupy etnograficznej zamieszkującej okolice Krakowa, wyróżniającej się m.in. charakterystycznym strojem odświętnym. Na terenie skansenu zgromadzono przykłady tradycyjnego budownictwa ludowego – domy, chałupy, stodoły i spichlerze. W skansenie jest także drewniany kościół i plebania, a całość uzupełnia mała architektura w postaci studni, uli i kapliczek. Większość budynków została przeniesiona do skansenu z pobliskich miejscowości, położonych na zachód od Krakowa.

Typowe zagrody Krakowiaków składały się z chałupy i zabudowań gospodarczych, takich jak: stodoły, stajnie, obory czy chlewiki. Chałupy wznoszone były z drewnianych bali, w tzw. konstrukcji zrębowej – belki układano jedna na drugiej i łączono w narożnikach w wieniec. Dachy najczęściej były kryte słomianą strzechą. Cechą typową dla krakowskiego budownictwa ludowego było uszczelnianie szpar między belkami mchem i gliną, a następnie malowanie ich na biało lub niebiesko.

Podobnie jak w przypadku dawnej wsi, tak i w wygiełzowskim skansenie, w pewnym oddaleniu od zabudowań wiejskich stoi dwór. Został przeniesiony z Drogini koło Dobczyc. Jego ostatnim właścicielem do roku 1945 była rodzina Bzowskich. Po nacjonalizacji stanowił siedzibę różnych instytucji i powoli popadał w ruinę. Został rozebrany w 1985 roku, w związku ze zbliżającą się budową sztucznego zbiornika na rzece Rabie. Przez wiele lat los rozebranego, niszczejącego dworu był niepewny. Szczęśliwie, mimo ogromu prac, udało się go przenieść i postawić na terenie parku etnograficznego w Wygiełzowie. W części dworskich wnętrz zaaranżowano ekspozycję muzealną, prezentującą mieszkanie zamożnej rodziny szlacheckiej, zaś dwie duże sale przeznaczono na potrzeby działalności komercyjnej, konferencyjnej i koncertowej.

Zgodnie z oznaczeniem szlaku żółtego skręcamy w lewo i podążamy ścieżką leśną, która po przejściu ok. 350 m doprowadzi nas do wejścia na teren zamku Lipowiec. Wstęp na teren dziedzińca zamkowego jest bezpłatny. Wstęp na sam zamek oraz basztę jest płatny, podobnie jak wejście do parku etnograficznego.

Historia lipowieckiego zamku sięga średniowiecza. Zakupiony przez biskupa Jana Prandotę zamek, od XIII do XVIII wieku pozostawał we własności biskupstwa krakowskiego. Służył m.in. jako więzienie dla duchownych. Podczas potopu szwedzkiego został zniszczony i choć w kolejnych stuleciach był odbudowywany, ostatecznie do naszych czasów przetrwał w formie trwałej ruiny.

Ruiny zamku stoją na Zamkowej Górze o wysokości ok. 360 m n.p.m. Z zamkowej wieży rozpościera się piękna panorama okolicy. Rezerwat „Lipowiec” położony jest na tzw. Garbie Tenczyńskim – wielkim zrębie tektonicznym, ciągnącym się na zachód od Krakowa. Spoglądając z wieży na północ dostrzeżemy obszar tzw. Rowu Krzeszowickiego, zaś na południe fragment Doliny Górnej Wisły.

Po zwiedzeniu skansenu ruszamy ul. Podzamcze w kierunku wschodnim, wzdłuż granicy parku etnograficznego. Po niecałych 400 m dochodzimy do skrzyżowania ul. Podzamcze z ulicą
Parkową. W tym miejscu ul. Podzamcze skręca w lewo i zmierza w stronę rezerwatu przyrody i zamku Lipowiec. Do interesujących nas punktów prowadzą szlaki żółty
oraz zielony. Po przejściu ok. 220 m pod górkę, dochodzimy do granicy lasu, która jednocześnie wyznacza granicę rezerwatu przyrody „Lipowiec”.

Rezerwat „Lipowiec” został utworzony na terenie wzgórza o takiej samej nazwie. W zdecydowanej większości teren rezerwatu pokrywa las – tzw. żyzna buczyna karpacka. Do rzadkich gatunków roślin, występujących w rezerwacie należą m.in. lilia złotogłów, buławnik czerwony i kruszczyk drobnolistny.

Oprócz ochrony roślinności celem utworzenia rezerwatu była ochrona krajobrazu wzgórza z trwałą ruiną średniowiecznego zamku Lipowiec. Rezerwat posiada otulinę (czyli obszar ochronny wokół terenu chronionego prawem), która obejmuje m.in. teren skansenu w Wygiełzowie.

Po powrocie na parking ruszamy w stronę rezerwatu przyrody „Bukowica”. Dojedziemy do niego drogą wojewódzką nr 780 (ul. Oświęcimska), podążając w kierunku zachodnim. Przy wyjeździe z Wygiełzowa miniemy stację paliw zlokalizowaną po prawej stronie i wkrótce wjedziemy w las. Około 1 km za skrzyżowaniem z ul. Piłsudskiego dojedziemy do dwóch zjazdów z drogi, prowadzących w las (po obydwóch stronach DW780). W miejscu tym możemy zostawić samochód. By dojść do rezerwatu „Bukowica” wybieramy ścieżkę biegnąca od prawego zjazdu w głąb lasu. Po przejściu za szlaban, podążamy w górę zielonym szlakiem i po pokonaniu ok. 300 m, na rozwidleniu ścieżki, skręcamy w lewo. Po przejściu ok. 250–300 m, po prawej stronie, wśród drzew, powinniśmy dostrzec odsłonięcie skalne w postaci wapiennej ściany. Warto zwrócić uwagę na warstwę gleby o stosunkowo małej miąższości i rozsadzające skalne podłoże korzenie porastających las drzew. Do miejsca postojowego wracamy tą samą ścieżką.

Rezerwat został utworzony na terenie wzgórza Bukowica (wysokość do ok. 360 m n.p.m.), stanowiącego – podobnie jak wzgórze Lipowiec – element Garbu Tenczyńskiego. W zdecydowanej większości teren rezerwatu pokrywa las. Oprócz objętego ochroną drzewostanu bukowego na terenie rezerwatu można zaobserwować odsłonięcia triasowych wapieni. Szczególnym elementem rezerwatu jest położona w południowym oraz południowo- zachodnim zboczu wzgórza ściana skalna, osiągająca wysokość kilku metrów. W ścianie widoczne jest wyraźne warstwowanie wapienia. Znajdują się tam również niewielkie jaskinie.