Kilka lat temu do regulickiego budynku dworcowego wróciło życie. W dawnej poczekalni powstało nie tylko centrum dowodzenia drezynami, ale i niewielka wystawa, sygnowana przez Stowarzyszenie Stacja Chrzanów. Dzięki niej poznamy historię „drogi żelaznej nr 103”, czyli lokalnej linii kolejowej, która pod koniec XIX wieku połączyła Trzebinię i Wadowice. Początkowo służyła do przewozu węgla i urobku z pobliskich kamieniołomów, potem jeździły tędy pociągi pasażerskie, również luksusowy ekspres „Tatry” relacji Warszawa-Zakopane (w latach 60. przejazd trwał niecałe osiem godzin, i to z pominięciem Krakowa!). Miłośników historii ucieszą archiwalne zdjęcia oraz repliki wspaniale kaligrafowanych dziewiętnastowiecznych dokumentów, np. „Do Świetnego c.k. Sądu powiatowego w Krzeszowicach” (ciekawostka dla tropicielek feminatywów: załącznik był wówczas „załączką”). Znajdziemy tu też fragmenty rozkładów jazdy pociągów z różnych lat, pełne tajemniczych skrótów (pokłosie niekonsekwencji używania w nawiasach raz języka polskiego, raz niemieckiego) oraz intrygujących symboli (przy Spytkowicach kieliszek, przy Wadowicach nóż i widelec). W wyobrażaniu sobie tego, jak dawniej funkcjonowała kolej, pomogą autentyczne elementy wyposażenia dawnej stacji czy kolekcja kartonikowych biletów kolejowych, tzw. biletów systemu Edmondsona, które były wykorzystywane przez koleje na całym świecie przez 150 lat i wśród starszych uczestników wycieczki na pewno wywołają sentymentalne wspomnienia. Nabycie takiego biletu, z wybitą dziurką zgodnie ze sztuką specjalnym ręcznym kasownikiem, otwiera dostęp do największej atrakcji Regulic. Uwaga, zachować bilety do kontroli!

Regulice są świetnie skomunikowane dzięki pobliskiej autostradzie A4 (węzeł Rudno/kopuły Alvernia Planet). Samochód można zostawić na obszernym, bezpłatnym parkingu przy dworcu.

Ostatni pociąg przejechał „stotrójką” w 2002 roku. Od tego czasu infrastruktura kolejowa ulegała kolejnym degradacjom, aż w końcu pojawił się pomysł przerobienia zdewastowanej linii na ścieżkę rowerową. Obecnie, dzięki pracy i uporowi lokalnych entuzjastów kolejnictwa oferuje się turystom coś znacznie ciekawszego – możliwość przejazdu po odnowionych torach… drezyną rowerową. W całej Polsce są tylko trzy takie trasy, więc tym bardziej warto docenić wyjątkowość tego projektu!

Jak wygląda regulicka drezyna rowerowa? To platforma pomalowana na wesoły kolor kaczeńców (czyli knieci błotnej, którą bystre oko wypatrzy w rojstach wzdłuż trasy), mieszcząca ładunek maksymalnie czworga dorosłych i nie za dużego dziecka. Rada pierwsza: pamiętajmy, że pierwsza i ostatnia z obecnie dostępnych piętnastu drezyn zabiera na pokład dodatkowy balast – osobę kierującą ruchem. Po obu stronach platformy są zamontowane dwa przypominające stacjonarne rowery „napędy” – z kółkiem zamiast kierownicy (wszak nie będziemy skręcać) i uchwytem na napój (nie bez powodu). Pomiędzy nimi znajduje się ławeczka z kocykiem oraz kosz na bagaże. Uczestnicy wycieczki napędzają drezynę siłą własnych mięśni, dlatego warto mieć świadomość, że pedałowanie w tempie, w dodatku bez wspomagania elektrycznego czy przerzutek, wymaga dość sporo wysiłku. Prawo do hamowania mają wyłącznie dorośli!

Najlepsza opcja trasy to oczywiście ta dłuższa, około trzynastokilometrowa. Startujemy w Regulicach, mijamy krystalicznie czyste i pięknie położone źródełko triasowe (pod koniec XIX wieku pojawiły się nawet plany wykorzystania jego wody do zasilenia krakowskich wodociągów), lokalną winnicę, majestatyczne skały, malownicze łąki i zagajniki. Dojeżdżamy do stacji Nieporaz w Puszczy Dulowskiej. Rada druga dotyczy tego ostatniego fragmentu trasy – otóż jest to podjazd i warto ten fakt uwzględnić w planowaniu zmian napędu (dobra zmiana to ta z górki, od Nieporazu do Regulic).

Pociąg złożony z jadących w bezpiecznych odstępach drezyn zatrzymuje się przed przejazdami, kiedy trasa krzyżuje się z drogami samochodowymi oraz gdy trzeba przestawić drezynę o 180 stopni na specjalnej obrotnicy. Dzięki temu manewrowi można wrócić tą samą drogą. Minąwszy stację startową, jedziemy jednak dalej – do Alwerni, gdzie znów drezyny zostaną obrócone. I tak oto przez około dwie godziny w sposób aktywny będziemy obcować nie tylko z przyrodą, ale i z zapomnianym już turkotem, pukaniem i stukaniem do taktu „tak to to, tak to to, tak to to, tak to to!”.

W najbliższej okolicy jest jeszcze wiele ciekawych obiektów do zwiedzania, ale zanim ruszymy w dalszą drogą może warto zrobić przerwę regeneracyjną w lokalnej winnicy?

Winnica Czak działa od dwóch dekad, jest przedsięwzięciem rodzinnym z niewielką produkcją – około 1000 butelek rocznie – wina czerwonego, białego i różowego. Zajmuje niecały hektar, a powstała na ojcowiźnie właścicielki, z domu Czak. Ponieważ nikt w rodzinie nie nosi już tego nazwiska, winnica jest symbolicznym świadectwem ich obecności w tym miejscu. Tym, którzy na drezynie trafili lepszą zmianę, poleca się wejście po stromych zboczu wzniesienia, aby w pełni docenić walory widokowe winnicy. W panoramie Regulic dominuje wieża kościoła św. Wawrzyńca, który jest patronem winnic oraz wszystkich zawodów bezpośrednio związanych z ogniem. Przypadek? To się okaże…

Bardziej zmęczonym pozostaje spacer po łące lub odpoczynek w altanie. Po winnicy oprowadza właścicielka, która z pasją i zaangażowaniem opowiada o tradycyjnym sposobie uprawy winorośli, produkcji wina czy życiu podporządkowanym codziennej pracy w winnicy, całkowicie zależnym od kaprysów pogody.

Można też zajrzeć do restauracji AmiciMK Pizza&Burger lub lodziarni Lawendowe Pole. Krakusów mile zaskoczą ceny.

Na czas zwiedzania Alwerni samochód można zostawić na obszernym parkingu u wylotu ulic Korycińskiego i Klasztornej, naprzeciwko budynku komisariatu policji.

Dwukilometrowy dystans między Regulicami a Alwernią można pokonać rowerem (szlaki zielony i czarny), pieszo (szlak żółty) lub po prostu samochodem. W każdym przypadku będzie to kręta droga pod górę, ponieważ wielkim atutem Alwerni jest jej położenie na wzgórzu Podskale, części Garbu Tenczyńskiego.

Wzniesienie powstało w wyniku działalności wulkanicznej. Zbudowane jest z melafirów – wylewnych skał magmowych, wbrew romantycznej nazwie wykorzystywanych głównie na tłuczeń drogowy w budownictwie. Pokrywa je warstwa lessu, czyli skał osadowych powstałych w wyniku działalności wiatru na rzeźbę terenu, na niej z kolei wykształciły się gleby brunatne. Stoki wzgórza pocięte są licznymi wąwozami – to efekt erozyjnego działania wody.

Jeden z nich uchodzi za najgłębszy wąwóz lessowy w Polsce. Ciągnie się wzdłuż ulicy Klasztornej i po wschodniej stronie murów klasztornych, opadając nawet dwadzieścia metrów w dół stromymi zboczami, porośniętymi bukami i grądem – wielogatunkowym lasem liściastym z przewagą grabów. W wielu miejscach można zauważyć zwietrzałe melafiry, pod warstwą liści zaś można nie dostrzec (ale tylko do czasu) młaki, czyli miejsc wysięku wody źródlanej, która nie tworzy wyraźnego cieku.

Wąskim dnem wąwozu nie prowadzi żaden szlak, ale da się go przejść, zaś skala trudności lub niedogodności zależy od pogody i pory roku. Wędrówkę można rozpocząć za klasztorem od strony alei Bernardyńskiej, można też zadowolić się przechadzką ścieżkami klasztornego lasu, delektując się spokojem otoczenia, pięknymi widokami czy brzmieniem nowo poznanych słów (melafir, młaka, grąd).

Jadąc drezyną, można było zobaczyć zatopioną wśród drzew strzelistą wieżę kościoła. Czas poznać jego historię i genezę nietypowej nazwy Alwerni.

Na początku XVII wieku właścicielem okolicznych ziem był Krzysztof Koryciński. Podczas podróży do Włoch zwiedzał różne święte miejsca, między innymi górę La Verna, gdzie w 1224 roku Franciszek z Asyżu został naznaczony stygmatami. Małopolski kasztelan najpierw zachwycił się franciszkańską pustelnią, a potem przypomniał sobie, że ma w swoich dobrach podobną górę. Podarował ją bernardynom (a bernardyni to zwyczajowa nazwa jednej z gałęzi wspólnoty franciszkańskiej), wkrótce ufundował tam klasztor i kościół inspirowane toskańskim sanktuarium.

Po wygaśnięciu linii korycińskiej majątek przeszedł na ród Schwarcenbergów-Czernych, a potem Szembeków. Ich wspaniale odnowione nagrobki i pełne epickich określeń epitafia znajdziemy zarówno wewnątrz kościoła, jak i na jego zewnętrznych murach. Jedna z tablic poświęcona jest jednak komuś spoza alwernijskich rodów – rotmistrzowi Witoldowi Pileckiemu, dobrowolnemu więźniowi Auschwitz-Birkenau i autorowi raportów o Holokauście. Pilecki po brawurowej ucieczce z obozu w 1943 roku trafił tu przez pomyłkę, ale uzyskał i tymczasowe schronienie, i pomoc w przekroczeniu granicy z Generalną Gubernią.

Wnętrze kościoła jest niebywale włoskie. Trudno uwierzyć, że w czasie tragicznego pożaru w marcu 2011 roku, gdy doszczętnie spalił się dach klasztoru i kościoła, przez dziury w kopule było widać niebo, a na dopiero co odnowionych rzeźbach leżała gruba warstwa popiołu. Dzięki interwencji strażaków ogień nie przedostał się do wnętrza świątyni i nie uszkodził wspaniałego barokowego wyposażenia. Jest się czymś zachwycać!

Najcenniejszy zabytek u alwernijskich bernardynów to słynący łaskami i otoczony kultem wizerunek Jezusa Miłosiernego „Ecce homo” („Oto człowiek”), czczony jako ikona Bożego Miłosierdzia. Pierwsza wzmianka o tym obrazie pochodzi z połowy XV wieku, kiedy to rozpoczęła się jego podróż z kaplicy cesarskiej w Konstantynopolu, przez skarbiec sułtana Imperium Osmańskiego, pałace Habsburgów i cesarskich urzędników oraz kościół na Słowacji aż do małopolskiej Alwerni. Bezcenny obraz umieszczono w specjalnie dla niego zbudowanej kaplicy. Modlili się tu królowie Polski – Jan III Sobieski i Stanisław August Poniatowski, pielgrzymowali hierarchowie i dostojnicy. Warto tu chwilę po prostu pobyć, w otoczeniu dziękczynnych wotów, w ciszy i zadumie.

Jedno z najstarszych w Polsce muzeów pożarnictwa wreszcie się doczekało godnej siedziby – nowoczesnego, imponującego rozmachem budynku. To jednocześnie swoisty pomnik działalności Zbigniewa Gęsikowskiego, farmaceuty pochodzącego z Wielkopolski, który na początku lat 50. dostał nakaz uruchomienia punktu aptecznego w Alwerni. Został tu już do końca życia i zapisał się złotymi zgłoskami w historii… no właśnie? Miasta czy wsi? Otóż Gęsikowski nie tylko reaktywował miejscową Ochotniczą Straż Pożarną, ale i zasłużył się dla miasta działalnością społeczną – z jego inicjatywy i jego staraniem w 1993 roku Alwernia odzyskała prawa miejskie.

Muzeum Pożarnictwa, które założył w 1953 roku, miało zabezpieczyć jego bogate i stale powiększające się zbiory. Są to przede wszystkim zabytki techniki pożarnictwa, takie jak austriackie i pruskie wozy konne z sikawkami, angielskie motopompy, samochody strażackie z różnych lat XX wieku. Ozdobą kolekcji jest mercedes z 1912 roku oraz fiat z 1936 roku – oba wspaniale odrestaurowane. Oprócz tego można obejrzeć eksponaty związane tematycznie z działalnością straży pożarnej: medale, odznaczenia, pamiątkowe plakietki, fotografie, gaśnice, toporki, hełmy czy sztandary, a także ciekawe dokumenty (jak choćby list pochwalny z 1950 roku dla OSP w Alwerni za „wybitne zasługi na polu pożarnictwa ojczystego”) czy archiwalne czarno-białe filmy (np. „pożar” w krakowskim Barbakanie).

Ekspozycja w obecnej postaci to fascynująca podróż przez historię walki człowieka z ogniem (i nie tylko – strażacy zajmują się walką z konsekwencjami działania wszystkich żywiołów). Postawiono na interaktywność i różnorodność, a także doświadczenie (można sprawdzić swoją sprawność czy wytrzymałość). Znajdują się tam także sale przystosowane do prowadzenia działalności edukacyjnej (warsztaty dla dzieci). W jednej z nich w czasie dni otwartych można było na własnej skórze przekonać się, jak wygląda trening w symulatorze VR Fire&Flames.

Oficjalne otwarcie dla ruchu turystycznego 29.04.2024!

Alwernia, dzięki staraniom nieocenionego Zbigniewa Gęsikowskiego, odzyskała prawa miejskie pod koniec XX wieku. A kiedy je uzyskała? Od samego początku, czyli od XVIII wieku, miała strukturę miasta – duży prostokątny rynek z drewnianymi domami podcieniowymi wspartymi na rzeźbionych słupach. Osiedlali się tu pracujący na rzecz zakonników i pielgrzymów rzemieślnicy, a najliczniej reprezentowaną grupą zawodową byli garncarze. Prawa miejskie Alwernia otrzymała dopiero w 1903 roku i bardzo szybko je utraciła.

Dziś, po udanej rewitalizacji (nie zabetonowano placu ani nie wycięto w pień wszystkich starych drzew), rynek jest zadbanym, kameralnym parkiem, idealnym do zadumy nad losem małych miasteczek. Sześć wspaniałych starych dębów otacza kapliczkę z połowy XIX wieku ufundowaną przez Żyda Grünbauma (wyjątkowa sytuacja), stoi tu też odnowiona studnia miejska, w pobliżu której znajdowała się karczma… O tym, jak tu się żyło po wojnie, barwnie opowiada najbardziej rozpoznawalny alwernianin – aktor Andrzej Grabowski. Wychował się w żółtym domu, w którym obecnie jest Centrum Kultury.

Dobrze zachowany dom z dawnej Alwerni (z 1825 roku) zobaczymy tylko w Nadwiślańskim Parku Etnograficznym Krakowiaków Zachodnich w pobliskim Wygiełzowie – na szczęście w dobrym momencie został przeniesiony do skansenu. Budynki wokół rynku albo po przebudowie utraciły swój charakter, albo uległy całkowitemu zniszczeniu (w narożniku Rynku i ul. Korycińskiego straszą trwałe ruiny najstarszego domu oraz dawnego zajazdu), ale uważne oko wyłowi ciekawe detale. Na przykład tuż obok, w proszącym się o rychły remont drewnianym domu, w którym kiedyś była apteka Gęsikowskiego, w drzwiach wejściowych zachowało się małe okienko do wydawania leków nocą.

Symbolicznym zakończeniem wycieczki niech będzie zadanie: proszę znaleźć starą latarenkę z charakterystycznym motywem litery A.
Być może jeszcze tam jest.