Wędrówkę rozpoczynamy w miejscowości Rostajne, a właściwie w miejscu, gdzie kiedyś się znajdowała. Zbaczając z głównej drogi łączącej Krempną z granicą państwa, wkraczamy jakby w zupełnie inny świat. Oto rozpościera się przed nami rozległa i pusta dolina, a przecież jeszcze przed wojną była tutaj całkiem spora łemkowska wieś. Idąc w kierunku Nieznajowej, poruszamy się tą samą drogą, którą kiedyś przybywali kupcy z odległych miejscowości na organizowane tu cztery razy w roku jarmarki. Trudno w to uwierzyć, przyglądając się hipnotyzującej przestrzeni wokół i wsłuchując w ciszę, która zastąpiła ludzki gwar. Wędrówka tą doliną to przeżycie niezwykłe, ale to na jej końcu czeka na nas coś szczególnego. Są to drzwi. Drzwi do nieistniejącej wsi, które stoją jak gdyby nigdy nic pośrodku łąki i zachęcają do wejścia. Więc wchodzimy jak do domu, ale nad naszymi głowami zamiast dachu wciąż rozpościerają się chmury i żadne ściany nie ochronią nas przed wiatrem. To niezwykle przejmujące doświadczenie. Drzwi ustawiono w 2008 roku w kilku nieistniejących już wsiach w małopolskiej części Beskidu Niskiego po ty, by upamiętnić ich mieszkańców i zwrócić uwagę na historię tych terenów. Chociaż zajmują niewiele miejsca, to trudno przejść obok nich obojętnie. Podobnie jak obok faktu, że ludzie, którzy  zamieszkiwali te ziemie przez kilkaset lat, opuścili je na zawsze.

Kolejną nieistniejącą już miejscowością na naszej drodze jest Czarne. W lecie można tutaj spotkać pasące się na łąkach owce, które przybywają z Podhala. To czas, kiedy dzięki nim i ich pasterzom ta wieś na moment się ożywia. Przed II wojną światową w Czarnem mieszkało ponad 300 osób. W większości byli to Łemkowie wyznania greckokatolickiego, którzy pod koniec lat 20. przeszli na prawosławie. Zapewne nikt z nich nie spodziewał się, że za dwadzieścia lat we wsi zostanie tylko jedna łemkowska rodzina. Jeszcze do lat 90. ubiegłego stulecia w Czarnem stała łemkowska cerkiew, która została przeniesiona do skansenu w Nowym Sączu. Pozostał natomiast parafialny cmentarz z dobrze zachowanymi nagrobkami. Z jednego krzyża zniknął Chrystus, ale pod innym za to przysiadły dwa anioły zajęte czytaniem. Trwają tak bez ruchu już ponad wiek, jakby nie zorientowały się, że wioska, której zmarłych mieszkańców strzegły przez pokolenia, przestała istnieć. A może ta historia wcale się nie skończyła?

Do kolejnej wsi docieramy przez las. Z Czarnego wchodzimy na punkt widokowy nad Jasionką, a potem schodzimy leśną ścieżką do doliny potoku o takiej samej nazwie jak miejscowość ‒ Lipna. To miejsce różni się od tych, które już odwiedziliśmy. Nie jest ulokowane na otwartej przestrzeni, a w wąskiej zalesionej dolinie. To właśnie na jednym ze stoków ukryty jest cmentarz z czasów I wojny  światowej. W Beskidzie Niskim zostawiła ona po sobie więcej śladów niż wydarzenia z przełomu lat 30. i 40. Zimą 1914/1915 na karpackim odcinku frontu toczyły się zacięte walki, które nie ominęły również Lipnej. Przełomowym wydarzeniem Wielkiej Wojny w tym rejonie była tzw. operacja gorlicka, która rozpoczęła się w maju 1915 roku. Jej wynikiem było skuteczne odepchnięcie armii rosyjskiej daleko na wschód, pozostawiła po sobie jednak pobojowiska z kilkudziesięcioma tysiącami martwych żołnierzy. Niedługo potem zaczęto budować cmentarze ‒ powstało wówczas ponad 370 obiektów, w tym Lipniański cmentarz. Pochowani są na nim żołnierze obu armii, które walczyły przeciwko sobie podczas Wielkiej Wojny. Spoczywają tam zarówno żołnierze armii austro-węgierskiej, jak i rosyjskiej, bez podziału na zwycięskich i zwyciężonych. Polegli w tym miejscu podczas zimowych walk na początku 1915 roku. Inskrypcja w języku niemieckim wyryta na kamieniu głosi: Der Krieg Reisst Nieder – Der Krieg Baut Auf  (Wojna burzy ‒ wojna buduje). Czyż nie tego uczą dawni wrogowie, którzy spoczywają zgodnie obok siebie na cmentarzu w Lipnej?

Ostatnią miejscowością na naszej trasie jest wieś Długie. Jej nazwa może wprowadzać w błąd  – wcale nie zajmuje zbyt rozległego obszaru. Również tutaj na pierwszy rzut oka trudno dostrzec ślady po dawnych mieszkańcach. Dookoła rozciągają się łąki, a łagodne zbocza porastają lasy. Aż trudno uwierzyć, że mogło się tu pomieścić nawet 250 osób.  Już po I wojnie światowej Długie  było bliskie zniknięcia z powierzchni ziemi. Ruiny gospodarstw, które zostały po wojennej zawierusze, nie były w stanie zapewnić mieszkańcom  spokojnego i bezpiecznego życia. Po roku 1945 mieszkańcy zostali wysiedleni i wieś w zasadzie opustoszała. Nieco później pojawili się tam ludzie, którzy nadali temu miejscu charakterystyczny rys, rozpoczynając wypał węgla drzewnego. O ile w Bieszczadach wypały w pewnym okresie były bardzo popularne, o tyle w Beskidzie Niskim należały do rzadkości. Retorty wrosły mocno w krajobraz tego miejsca, a snujący się nad doliną dym był jego cechą charakterystyczną. Przetrwały tak do XXI wieku, ale kiedy przestało być to opłacalne zajęcie, odeszli stąd także smolarze. Dolina opustoszała po raz kolejny, jakby nie miała szczęścia do swoich mieszkańców. Ludzie odchodzą, pozostawiając rzeczy, w których ukryta jest ich historia.