Odpoczynek w cieniu historii

Park historyczny i sensoryczny w Sękowej to najnowsza inwestycja na terenie gminy Sękowa. Otwarty w tym roku teren zielony podzielony jest na kilka stref: ścieżkę sensoryczną, naukowy plac zabaw z urządzeniami do przeprowadzania eksperymentów, przestrzeń piknikową, boisko do piłki plażowej, strefę do opalania i część historyczną, która wita nas na wejściu do parku figurami żołnierzy z I Wojny Światowej. Wprowadzaniem do najciemniejszego okresu w dziejach Sękowej jest plenerowa wystawa planszowa poświęcona cmentarzom wojennym i historii bitwy pod Gorlicami. W pobliżu figur znajduje się też fragment okopu w skali 1:1. Otoczenie zieleni pozwala na spokojnie zapoznać się i oswoić trudną historię I wojny światowej, która dla mieszkańców jest wciąż żywym i obecnym tematem. Co roku w Sękowej odbywa się rekonstrukcja bitwy pod Gorlicami, a każdy ze znajdujących się na terenie gminy cmentarzy jest pod opieką poszczególnych instytucji lub grup.

Jadąc do Sękowej samochodem, można zostawić auto na parkingu przy parku i przesiąść się na rower lub też przejść przez ulicę i przespacerować się do następnego punktu na trasie.

Perła Beskidu Niskiego

Już Stanisław Wyspiański, Józef Mehoffer, Teodor Axentowicz i inni młodopolscy artyści, zachwycali się drewnianym kościółkiem w Sękowej. Wzniesiony około 1520 roku w stylu późnogotyckim, z bierwion modrzewiowych, po przekształceniach i konserwacji cieszy oczy do dziś. W XVIII wieku dobudowano niską wieżę nakrytą kopulastym hełmem z wysoką, ośmioboczną latarnią oraz rozłożyste soboty (charakterystyczne podcienia wokół świątyni). Ściany kościoła powyżej sobót oraz wysoki, dwuspadowy dach bryły pokryte są gontem.

We wnętrzu świątyni znajduje się późnorenesansowy ołtarz główny z początku XVII wieku. W jego części środkowej mieści się obraz przedstawiający świętych Mikołaja, Benedykta i Antoniego, po którego obu stronach ustawione są w niszach posągi św. Piotra i św. Andrzeja. Na predelli ołtarza znajduje się płaskorzeźba ze sceną Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny, a w zwieńczeniu – wizerunki św. Filipa i św. Jakuba. Widoczne na ścianach fragmenty neogotyckiej polichromii pochodzą z około 1888 roku. Warto zwrócić uwagę na późnogotycki portal wejściowy, zamknięty zwielokrotnionym łukiem i dekorowany ornamentem.

W czasie działań wojennych, na przełomie lat 1914 i 1915 kościół został w dużym stopniu zniszczony: drewniane elementy ścian, wieży, sobót i dachu zostały wykorzystane do budowy okopów. Również wnętrze z szesnasto- i siedemnastowiecznym wyposażeniem uległo dewastacji – austriaccy żołnierze urządzili w nim stajnię dla koni.

Odbudowę kościoła prowadzono etapami przez cały XX wiek. Ostatni, kompleksowy remont kościoła, rozpoczęty w 1983 roku, trwał kilka lat i objął architekturę budowli, jej wyposażenie i otoczenie. Prace konserwatorskie wyróżniono w 1994 roku medalem Europa Nostra, a kościół uznano za wyjątkowy, wpisując go w 2003 roku, obok innych drewnianych świątyń w Binarowej, Bliznem, Dębnie, Haczowie i Lipnicy Murowanej, na listę światowego dziedzictwa kulturowego i przyrodniczego UNESCO.

Grecka świątynia magnata naftowego

Druga połowa XIX w. to czas rewolucji przemysłowej w Europie i Stanach Zjednoczonych, gigantycznych fortun zbijanych na inwestycjach w nowe surowce i wynalazki i zawrotnych karier naftowej magnaterii. „Gorączka czarnego złota”, która opanowała w tym czasie Gorlice i okoliczne miejscowości, zwabiła w 1887 roku do pobliskich Siar Władysława Długosza (1864-1937) – krakowskiego przemysłowca. W kopalniach ropy naftowej w Siarach, Sękowej, Ropicy Górnej i Krygu zdobył doświadczenie i majątek. Wkrótce dorobił się własnej kopalni. Po klapie finansowej zatrudnił się u kanadyjskiego magnata przemysłowego Williama Henriego Mac Garveya i rozpoczął poszukiwania ropy naftowej w okolicach Borysławia. Do Siar, gdzie ożenił się i osiadł na stałe, wrócił już jako „odkrywca Zagłębia Borysławskiego”. Po zawrotnej karierze naftowej przyszedł czas na politykę – w 1908 roku został posłem do Sejmu Krajowego Galicji, wkrótce zaś posłem do Rady Państwa w Wiedniu i ministrem w rządzie Galicji. Piastował też przez wiele lat stanowisko prezesa Krajowego Towarzystwa Naftowego, a w 1921 roku, już za II Rzeczpospolitej, został prezesem Państwowej Rady Naftowej. Mieszkańcy ziemi gorlickiej zapamiętali go przede wszystkim jako społecznika – ufundował m.in. „Dom Sokoła” z pierwszym kinem w Gorlicach i odbudowę wspomnianego już zniszczonego w czasie I wojny światowej kościoła pw. św. św. Filipa i Jakuba.

Namacalnym śladem brawurowego awansu społecznego Władysława Długosza pozostaje do dziś secesyjny pałac, który wystawił w Siarach, i mauzoleum na cmentarzu parafialnym w Sękowej. Budowę grobowca ukończono jeszcze za życia Długosza, w 1928 roku. Monumentalna budowla w stylu greckiej, antycznej świątyni, otoczona 18 doryckimi kolumnami, z fasadą zwieńczoną trójkątnym frontonem robi niesamowite wrażenie na tle skromnych nagrobków dawnych mieszkańców Sękowej i otaczającego cmentarz beskidzkiego krajobrazu. Ciekawe, co o czasach naftowej gorączki w Sękowej  powiedziałyby dwa kamienne lwy, które strzegą tej fantazyjnej budowli?

Dzieło monumentalne

Aby dostać się na cmentarz wojenny nr 80, najlepiej podjechać samochodem na parking przy orliku i dalszą drogę przebyć pieszo. Choć nekropolie na szlaku I wojny światowej są oznakowane specjalnymi tabliczkami przy drogach, jadąc autem łatwo je przeoczyć.

Cmentarz nr 80 w Sękowej miał być początkowo główną nekropolią okręgu cmentarnego Gorlice, ostatecznie taką rolę otrzymał jednak cmentarz o numerze 91. Być może dlatego zaniechano budowy górującej nad otoczeniem, pseudorenesansowej kaplicy-mauzoleum o wysokości blisko trzydziestu metrów? Po ambitnych planach pozostała pergola składająca się z szesnastu słupów ustawionych w kwadrat i nakrytych parami żelbetowych belek, oraz kamienny mur z czterema pylonami potężnych rozmiarów. Autorem projektu nekropolii był Hans Mayr, obok Dušana Jurkoviča jeden z dwóch najsłynniejszych architektów austrowęgierskich.

Monumentalna estetyka Hansa Mayra świetnie wpisywała się w założenia propagandy Austro-Węgier. Cmentarze, umiejscowione na wzgórzach (co miało też uzasadnienie praktyczne – większość z nich była budowana na miejscu potyczek, by ograniczyć transport zwłok), miały być doskonale widoczne, świadczyć o potędze monarchii austro-węgierskiej i jej szacunku dla poległych żołnierzy, również wrogich (żołnierzy armii austro-węgierskiej i niemieckiej chowano wespół z rosyjskimi). Choć I wojna światowa zdmuchnęła z map Austro-Węgry, cmentarze – niczym blizny – pozostały trwałym śladem po schyłku imperium Austro-Węgier w krajobrazie Beskidu Niskiego.

Ta góra zawiera skarby

W pobliżu znajduje się jeszcze jeden, znacznie skromniejszy cmentarz wojenny. W jego przypadku również najlepiej zostawić samochód na dole i wdrapać się na górę pieszo.

Cmentarz wojenny nr 79, choć znacznie mniejszy od poprzedniego, również jest autorstwa Hansa Mayra, który w swoich projektach chętnie wykorzystywał kamień (w odróżnieniu od Dušana Jurkoviča, który, zainspirowany lokalną architekturą, sięgał po drewno).

Gdy nasycimy się już widokiem, który roztacza się ze wzgórza na okoliczne lasy i wzniesienia, warto przejść się po cmentarzu i odnaleźć inskrypcję:

„Ta góra zawiera skarby

wierność, odwagę, męstwo

wiara dała siłę

Bóg dał zwycięstwo”.

W krainie kiwonów

Naszą wyprawę po Sękowej kończymy w równie tajemniczym i urokliwym miejscu, jak wszystkie dotąd odwiedzone. Tuż pod stokiem narciarskim, na otwartym terenie, staraniem osób związanych zawodowo z poszukiwaniem i wydobyciem ropy naftowej – pasjonatów, szczególnie Andrzeja Drzymały – zostały zebrane unikalne eksponaty. Wśród przekładni napędowych, zbiorników czy instalacji do stabilizacji surowej ropy naftowej, znajdziemy tajemniczo brzmiące kiwony, czyli pompy służące do pompowania ropy naftowej ze złoża o niskim ciśnieniu własnym. Skansen, choć znajduje się na Karpacko-Galicyjskim Szlaku Naftowym, sprawia wrażenie zaniedbanego. Otoczone bujną trawą, wystawione na działania atmosferyczne maszyny, tworzą dystopijny krajobraz rodem z filmu science-fiction. Jak wyglądała Sękowa, gdy kiwony pracowały pełną parą? Czy któryś z nich należał do firmy Władysława Długosza? Kogo jeszcze w te strony przyciągnęło „czarne złoto”? Choć opuszczony, skansen pobudza wyobraźnię. Jak i cała Sękowa.