Beskidzka Mozaika

Z Rytra, miejscowości położonej pomiędzy Starym Sączem a Piwniczną-Zdrojem, warto wyruszyć czerwonym szlakiem w kierunku Niemcowej. Przez jakiś czas droga prowadzić będzie między domami, ale jeśli wyjdziemy wystarczająco wysoko, znajdziemy się w miejscu, skąd roztacza się widok na dolinę płynącego przez Rytro Popradu. Możemy przysiąść tu na ławce i podziwiać roztaczające się przed nami widoki. Na przeciwległym zboczu widzimy górujące nad doliną ruiny zamku. Jego nazwa pochodzi od niemieckiego słowa „ritter”, oznaczającego rycerza. Zamek został wybudowany prawdopodobnie w XIII wieku, w okresie walk z Węgrami. Na początku XIV wieku Władysław Łokietek pozwolił sądeckim klaryskom na pobieranie pod zamkiem cła od towarów spławianych Popradem.

Miejsce, w którym się zatrzymaliśmy, otaczają domy z przyległymi ogródkami i sadami. I chociaż niestety coraz mniej jest tu starych drzew i grządek z wieloma gatunkami warzyw i kwiatów, a przeważać zaczynają nisko skoszone trawniki, wciąż znajduje tu miejsce do życia wiele zwierząt. Na strychach domów mogą buszować kuny domowe i popielice. Chętnie korzystają ze znalezionych w sadach wiśni i jabłek. Są to stworzenia aktywne głównie nocą, więc szanse na to, że je zaobserwujemy podczas naszego spaceru nie są wielkie, zwłaszcza w przypadku maleńkiej popielicy, ale większą kunę możemy już zobaczyć, zwłaszcza o zmierzchu, podobnie jak jeża, truchtającego w poszukiwaniu bezkręgowców, którymi się żywi. Również wiele ptaków wybrało otoczenie człowieka za swój dom. Pod dachami swoje gniazda zakładają jaskółki i wróble.

W dziuplach i budkach gnieżdżą się szpaki i sikory. W przydrożnych zadrzewieniach śpiewają żółto-brązowe trznadle, których piosenka przypomina początek V symfonii Beethovena, pogwizdują czarne z pomarańczowymi dzióbkami kosy, „dzwonią” zielonkawo-żółte dzwońce. Pomiędzy kwiatami latają pszczoły, trzmiele, motyle i wiele innych owadów. Dla wszystkich tych stworzeń ważne jest utrzymanie takiego otoczenia domów, w którym znajdą schronienie i pożywienie. Stare dziuplaste drzewa, skupiska krzewów, żywopłoty, trawa, której pozwolimy swobodnie rosnąć, nie tylko przyczynią się do zwiększenia bogactwa przyrodniczego tego terenu, ale również pięknie wyglądają.

Kiedy opuścimy teren zabudowań, pól i łąk, wkroczymy do lasu. Warto przysiąść na chwilę na śródleśnej polanie. Jeśli będziemy wystarczająco cierpliwi, niewątpliwie uda się nam zaobserwować lub chociaż usłyszeć wielu tutejszych mieszkańców. Tereny Beskidu Sądeckiego to miejsce życia największych polskich drapieżników: wilka i rysia. Odwiedzają je także niedźwiedzie. O ile nie jest łatwo się na nie natknąć (starają się unikać człowieka), warto patrzeć pod nogi, bo na błocie czy śniegu możemy zauważyć ich tropy. Bardziej prawdopodobne jest jednak, że zaobserwujemy inne, bardziej pospolite, choć nie mniej ciekawe gatunki, jak chociażby jelenie. Jeśli będziemy mieć szczęście, wczesną jesienią usłyszymy porykujące na okolicznych wzniesieniach byki. To rykowisko, czyli czas, kiedy samce rywalizują o samice. Zaczynają najczęściej przed zachodem słońca, a kończą o świcie. Noc to także okres aktywności sów, choć czasem można je usłyszeć, a nawet zaobserwować w ciągu dnia (najczęściej odpoczywające na gałęzi przy pniu drzewa). Wyjątkiem jest tu sóweczka. Ta najmniejsza sowa Europy (rozmiarów szpaka!) jest aktywna głównie w ciągu dnia. Nie pohukuje, a raczej pogwizduje; jej głos może kojarzyć się ze skrzypiącą huśtawką. Jest też dość ciekawskim i mało płochliwym ptakiem; siedząc na gałęzi przypatruje się nam z równym zaciekawieniem, co my jej.

Podążając nadal czerwonym szlakiem dochodzimy do pozostałości po drewnianej chacie czy może szałasie pasterskim. Obok chaty stoi ułamany pień martwego już drzewa. Wydawać by się mogło, że to przygnębiające miejsce, tymczasem tętni ono życiem. Na rosnących wokół chaty chabrach i innych kwiatach przysiadają kolorowe motyle. Najłatwiejszy do wypatrzenia jest pospolity w Polsce, piękny, kolorowy gatunek: rusałka pawik. Uwijają się pszczoły, mrówki i inne owady. Przyroda przejmuje w posiadanie również pozostałości po chacie: spomiędzy szczelin w dachu wesoło wyciąga się ku niebu kwitnąca różowymi kwiatami wierzbówka kiprzyca.

Jednak być może najciekawszy jest  wspomniany pień drzewa. Jeśli podejdziemy bliżej i przyjrzymy się mu dokładnie, zobaczymy, że porasta go wiele gatunków grzybów i porostów. Stał się również domem i pożywieniem dla całej rzeszy owadów i innych bezkręgowców. Te z kolei są przysmakiem wielu ptaków. Jeżeli usiądziemy w pobliżu i chwilę poczekamy, być może uda nam się zobaczyć któregoś z pierzastych gości tej stołówki. Może będzie to pospolita bogatka z czarną czapeczką i czarnym pasem przechodzącym przez żółtą pierś i brzuszek. Albo przyleci dzięcioł duży, pięknie, kontrastowo ubarwiony na czarno, biało i czerwono. A może, jeśli będziemy mieć szczęście, uda nam się zobaczyć jego większego kuzyna, dzięcioła czarnego. Jak sama nazwa wskazuje, w jego upierzeniu przeważa elegancka czerń. Wyjątek stanowi czerwona czapeczka na głowie. Nie skupiajmy się tylko na obserwacji samego pnia, warto mieć oczy otwarte i spojrzeć czasem w niebo. Nad łąką polują często gnieżdżące się w pobliskim lesie myszołowy.

Na szczyt Niemcowej – cel naszej wędrówki – docieramy idąc przez rozległe borówczysko. Kiedyś wypasano tu owce, kiedy jednak przestało być to opłacalne, na te otwarte tereny wkroczyła borówka. Przy planowaniu naszej wycieczki warto wziąć pod uwagę, że jeśli znajdziemy się tam w okresie, kiedy borówki są dojrzałe i gotowe do zjedzenia, przejście tego stosunkowo krótkiego odcinka może zająć nam prawie tyle czasu, ile pozostała część drogi. Zwłaszcza jeśli lubimy borówki.

Zresztą, nie tylko ludzie są amatorami tych pysznych owoców. Chętnie korzystają z nich lisy, kuny, kosy i wiele innych zwierząt. Największym z nich i tym, z którym spotkania lepiej uniknąć, jest niedźwiedź. Choć jest zaliczany do drapieżników, bardzo dużą część jego diety stanowią rośliny: maliny, borówki, jeżyny, orzeszki buka i kłącza, nawet trawa. Niedźwiedzie bardzo chętnie zajadają się bogatymi w cukier borówkami, gromadząc w ten sposób zapasy tłuszczu na zimę. I chociaż w Beskidzie Sądeckim szanse na spotkanie tego pięknego zwierzęcia są zdecydowanie mniejsze niż w Tatrach czy Bieszczadach, to warto mieć oczy otwarte. Jeśli już natkniemy się na niego, najlepiej spokojnie się wycofać.

Z Niemcowej możemy wrócić do Rytra tą samą trasą lub odchodzącą od czerwonego szlaku nieco dalej leśną drogą (na szczycie trzeba skręcić w prawo, a następnie wypatrywać po prawej stronie wchodzącej w las drogi zamkniętej dla ruchu samochodowego szlabanem).