Spacer po Zakopanem szlakiem literatów i muzyków cz. 2

Znajdujemy się przed budynkiem zakopiańskiego magistratu. Obiekt wybudowano według projektu Bronisława Stefanika w 1970 roku. Uwagę zwracają przestrzenna rzeźba Orbita autorstwa Henryka Burzca oraz pomnik dr. Andrzeja Chramca autorstwa Tomasza Rossa. Chramiec – góral, wójt, lekarz klimatyczny i społecznik – to postać, dzięki której została wytyczona ulica Kościuszki (dawniej Marszałkowska) przecinająca Równie Krupowe. Przy niej znajduje się zakopiański Urząd Miasta. Tutaj też stoi multimedialna ławeczka poświęcona Bartusiowi Obrochcie.

Bartłomiej Obrochta, zwany Bartusiem, urodził się 15 sierpnia 1850 r. w Zakopanem, zmarł 1 maja 1926 r. również w Zakopanem. Pochowano go na zakopiańskim Nowym Cmentarzu. Jest znany jako doskonały skrzypek i przewodnik tatrzański.

Bartuś Obrochta od najmłodszych lat uczył się gry na skrzypcach. Jego nauczycielem był m.in. słynny Jan Krzeptowski Sabała. Obrochta uznawany jest za jednego z najlepszych góralskich muzykantów. Jego muzyką interesował się podobno sam zbójnik Wojtek Mateja i zabierał Bartusia w góry, aby ten umilał czas jemu i jego kompanii. Muzyka Obrochty wzbudzała też zainteresowanie m.in. Ignacego Paderewskiego i Karola Szymanowskiego dla którego stała się inspiracją przy komponowaniu słynnych Harnasi. Melodie grane przez zdolnego górala zapisał na woskowych wałkach wieloletni dyrektor Muzeum Tatrzańskiego Juliusz Zborowski. Bartuś Obrochta grywał ponadto Henrykowi Sienkiewiczowi, Stanisławowi Witkiewiczowi, Bolesławowi Prusowi. Sam układał melodie na skrzypce, a także na całą kapelę (3 skrzypce i basy).

Był ponadto twórcą muzyki, czyli góralskiej kapeli, do której należeli m.in. jego synowie (Jan i Stanisław), a potem także wnuk Władysław. W 1897 r. po raz pierwszy wyjechał ze swoją kapelą do Warszawy, aby grać podczas wystawy panoramy Tatr. W roku 1925 grał w Polskim Pawilonie w czasie Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu. Zmarł ze skrzypcami w rękach na Drodze pod Reglami, wracając z posiadów. Do dziś w tym miejscu stoi drewniana pamiątkowa kapliczka.

Bartłomiej Obrochta od ok. 1878 r. był przewodnikiem tatrzańskim, a uprawnienia I klasy zdobył przed rokiem 1892. Na uwagę zasługują następujące wyjścia w Tatry: wspólnie z Ludwikiem Chałubińskim i przewodnikiem Wojciechem Rojem próba zdobycia Ganku przed rokiem 1880, a w styczniu 1894 r. pierwsze zimowe przejście przez Zawrat do Morskiego Oka, podczas którego był głównym przewodnikiem Jana Grzegorzewskiego. W latach 1876–1888 jako muzykant i przewodnik uczestniczył w wycieczkach Tytusa Chałubińskiego. Podobno na jednym z takich biwaków ustalono układ tańca zbójnickiego. Był również towarzyszem wypraw Sabały, Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza. Od 1886 r. był strażnikiem Towarzystwa Tatrzańskiego, zajmując się ochroną kozic i świstaków. Ponadto pracował przy budowie ścieżek w górach (w 1887 r. z Maciejem Sieczką umieścił klamry na drodze z Wagi na Wysoką przez Pazdury), a w latach 1890–1895 i 1914–1922 prowadził schronisko w Starej Roztoce. W 1894 r. figurował jako wydawca „Gońca Tatrzańskiego”, chociaż faktycznie był nim Jan Grzegorzewski. W Tatrach upamiętniony został dwiema nazwami: Bartkowa Turnia i Bartkowa Przełączka (w zach. grani Małego Ganku). Jego opowiadania zanotował i ogłosił Juliusz Zborowski: Wycieczka z Bolesławem Prusem (1929), Lekarstwa z tatrzańskich smoków (1932). Od 1965 r. istnieje w Zakopanem Zespół Regionalny im. Bartusia Obrochty.

Ulicą Kościuszki kierujemy się w stronę centrum miasta. Na skrzyżowaniu opatrzonym sygnalizacją świetlną skręcamy w prawo i kierujemy się w dół Alei 3 Maja. Po prawej stronie mijamy Dolną Rówień Krupową, po lewej sklep Lidl. Zaraz poniżej niego wkraczamy na ul. Łukaszówki, którą dalej wędrujemy w dół miasta. Po lewej stronie mijamy bloki mieszkalne, a po prawej duży parking, za którym skręcamy w lewo. W pawilonie znajdującym się w bloku, który widzimy przed sobą (ul. Zborowskiego 1) mieści się Oddział dla Dzieci i Młodzieży Miejskiej Biblioteki Publicznej im. Stefana Żeromskiego, a tuż obok, w pawilonie bloku po prawej stronie Miejska Biblioteka Publiczna im. Stefana Żeromskiego w Zakopanem (os. Łukaszówki 4a). Z powstaniem tej instytucji ściśle wiąże się postać Stefana Żeromskiego.

Stefan Żeromski (pseud. Józef Katerla, Maurycy Zych, Stefan Omżerski) urodził się 14 października 1864 r. w Strawczynie k. Kielc, zmarł 20 listopada 1925 r. w Warszawie. Uznawany jest za jednego z najwybitniejszych polskich pisarzy.  Jest autorem m.in. takich tekstów jak: Dzieje grzechu (1908), Echa leśne (1905), Ludzie bezdomni (1900), Popioły (1902), Wierna rzeka (1912), Przedwiośnie (1924), Siłaczka (1895), Syzyfowe prace (1897) czy Wiatr od morza (1922).

Żeromski urodził się w zubożałej rodzinie szlacheckiej. Początkowo edukowała go matka (Józefa z domu Katerla), następnie uczęszczał do szkół w Psarach i Kielcach. Jako kilkunastoletni chłopiec najpierw stracił matkę, wkrótce potem ojca. Utrzymywał się, udzielając korepetycji i korzystając z pomocy dalszej rodziny. Od czasów gimnazjalnych zajmował się twórczością literacką i przekładową. Za jego debiut uznaje się przekład wiersza Michała Lermontowa Pragnienie z 1882 r. Choroba (gruźlica) i trudności finansowe uniemożliwiły mu zdanie matury. W 1886 r. wyjechał do Warszawy, gdzie rozpoczął naukę w Szkole Weterynaryjnej. Studiów tych jednak nie ukończył. W tym czasie zetknął się z ruchem socjalistycznym, nawiązał krótkotrwałą współpracę z Gazetą Kielecką, pracował jako guwerner. Nieustannie tworzył.

Lata 1890–1896 spędził bardzo aktywnie. Dużo podróżował (Nałęczów, Austria, Szwajcaria, Niemcy, Czechy, Włochy, Kraków, Lwów, Zakopane), nawiązał wiele znajomości i wziął ślub z Oktawią z Radziwiłłowiczów primo voto Rodkiewiczową. Podczas pobytu w Szwajcarii pracował jako bibliotekarz w Muzeum Narodowym Polskim w Raperswillu. Po powrocie do kraju, w latach 1897–1903, pracował w warszawskiej Bibliotece Ordynacji Zamoyskich. Udzielał się też społecznie. Ze względów zdrowotnych często bywał w Zakopanem, mieszkając tam przez dwa lata od 1903 r. Tam też w 1904 r. zorganizował bibliotekę publiczną. Brał udział w życiu społecznym, kulturalnym i politycznym, wygłaszał odczyty, zajmował się teatrem, w miejscowym Przeglądzie Zakopiańskim w latach 1899 i 1900 drukował fragmenty swoich utworów, był członkiem różnych komitetów oraz organizacji społecznych i oświatowych.

Od 1905 r. mieszkał w Nałęczowie. W 1907 r. wziął udział w tworzeniu Towarzystwa Biblioteki Publicznej w Warszawie. W Zakopanem osiadł ponownie w roku 1909, ale już jesienią razem z żoną i synem Adamem wyjechał do Paryża, gdzie mieszkał do lipca 1912 r. Tam wszedł w nowy związek – z Anną Zawadzką, z którego w 1913 r. we Florencji urodziła się jego córka Monika.

Pod Tatrami znalazł się z powrotem w roku 1914. Podczas licznych pobytów w Zakopanem spotykał się m. in.  ze Stanisławem Witkiewiczem, Marią i Bronisławem Dembowskimi, Władysławem Matlakowskim, Sabałą, Kazimierzem Tetmajerem, Janem Kasprowiczem, Władysławem Orkanem, Bronisławem Piłsudskim czy Juliuszem Zborowskim. W 1914 r. poznał przebywającego wówczas w Zakopanem Josepha Conrada. Wybuch I wojny światowej w 1914 r. zastał go w Wyżnich Hagach. Do Zakopanego powrócił w sierpniu i z przerwami pozostał tam do końca wojny. Brał wówczas czynny udział w życiu politycznym (wstąpił nawet do Legionów, ale nie brał udziału w walkach). W latach 1914–1916 m.in. z Janem Kasprowiczem był członkiem tajnej organizacji niepodległościowej. W 1918 r. działał w zakopiańskiej ekspozyturze Naczelnego Komitetu Narodowego, a przez krótki czas (w październiku i listopadzie 1918 r.) pełnił funkcję przewodniczącego tzw. Rzeczpospolitej Zakopiańskiej (Rady Narodowej), sprawującej całkowitą władzę na terenie Zakopanego, do momentu przejęcia jej przez organy tworzącego się rządu polskiego. W tym też roku zmarł jego syn Adam i doszło do ostatecznego rozstania z Oktawią.

Z nową rodziną zamieszkał w Warszawie. W 1920 r. został pierwszym prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich. W czasie wojny polsko-bolszewickiej był korespondentem wojennym. W tamtym czasie wysunięto również kandydaturę Stefana Żeromskiego do Literackiej Nagrody Nobla, starania jednak zakończyły się dla pisarza fiaskiem, a nagrodę 13 listopada 1924 r. otrzymał Władysław Stanisław Reymont. W 1922 r. ze względu na postępującą chorobę zamieszkał w Warszawie, gdzie leczył się w jednej z klinik. W 1924 r. otrzymał mieszkanie w Zamku Królewskim. Zmarł 20 listopada 1925 r. w Warszawie. Jego pogrzeb stał się manifestacją narodową.

Podczas pobytu w Zakopanem często spacerował i wędrował po Tatrach oraz Podtatrzu. Przeszedł np. przez Zawrat do Morskiego Oka. Wyprawy te znalazły swe odbicie w jego twórczości. Fragmenty powieści Popioły (1904) rozgrywają się pod Tatrami (m.in. na Orawie) i w Tatrach, w ulubionej przez autora Dolinie Kościeliskiej, choć jej nazwy nie wymienia. Tworząc postać przełożonego zakonników w powieści Nawracanie Judasza (1916), wzorował się na św. bracie Albercie (Adamie Chmielowskim). W Wyżnich Hagach, w lipcu 1914 r., ukończył powieść Zamieć. Wyjeżdżając stamtąd z powodu wybuchu wojny, rękopis zostawił na przechowanie Aladárowi Polnischowi sen., właścicielowi pensjonatu, w którym mieszkał. Tekst znalazł się z powrotem w Zakopanem dzięki przewodnikowi Jakubowi Wawrytce sen., który przeniósł go przez Tatry na nartach. Sprawy tatrzańskie i podtatrzańskie znalazły swoje miejsce również w publicystyce Żeromskiego, np. W sprawie sprowadzenia zwłok J. Słowackiego (1909 jako ulotka, w 1910 jako przedruk w licznych czasopismach), Pamięci Mieczysława Karłowicza (1909), Projekt Akademii Literatury Polskiej (1918), Organizacja inteligencji zawodowej (1919), O Adamie Żeromskim wspomnienie (1919 i 1926), Drożyzna i Zamoyszczyzna (1924). Niech żyje Ziemia Spiska (1920) i Głos na  żądanie (1924) to teksty, w których porusza problemy spisko-orawskie i stosunki polsko-czeskie. W książce Snobizm i postęp (1923) pisze o gwarze podhalańskiej i tatrzańskim nazewnictwie. Dużo też pisał o Zakopanem i Tatrach w swych listach ogłoszonych m.in. w książce Stanisława Piołun-Noyszewskiego Stefan Żeromski (1928). W 1920 r. Towarzystwo Tatrzańskie mianowało pisarza swym członkiem honorowym. W Zakopanem uczczono pisarza nazwą ulicy (innej w latach międzywojennych, innej obecnie), tablicą pamiątkową na willi Czerwony Dwór (1965) oraz nadaniem jego imienia instytucji, której był współtwórcą: Miejska Biblioteka Publiczna im. Stefana Żeromskiego (1965).

Miejska Biblioteka Publiczna w Zakopanem im. Stefana Żeromskiego jest najstarszą miejską instytucją kulturalną, choć jeszcze przed jej powstaniem, w Zakopanem istniały już instytucje zajmujące się krzewieniem czytelnictwa. Pierwszą bibliotekę powołało do istnienia w 1875 r. Towarzystwo Tatrzańskie. Mieściła się ona w drewnianym budynku Dworca Tatrzańskiego, do roku 1900, kiedy budynek strawił pożar. W latach 1887–1893 działała także w Zakopanem Czytelnia Ludowa, nad którą opiekę sprawowali Maria i Bronisław Dembowscy. W tym samym czasie funkcjonowała w Zakopanem Czytelnia Stacji Klimatycznej, która w 1908 r. połączyła się z istniejącą już Biblioteką Publiczną. Oprócz tego miejscowość mogła pochwalić się Czytelnią im. Adama Mickiewicza założoną w 1899 r. z inicjatywy Towarzystwa Szkoły Ludowej. Dostęp do książek chcieli mieć również studenci, którzy coraz liczniej pojawiali się w Zakopanem i to z ich inicjatywy powstało stowarzyszenie, dzięki któremu 11 stycznia 1900 r. powołano do istnienia Czytelnię Zakopiańską. Wkrótce wysunięto inicjatywę przekształcenia czytelni w bibliotekę publiczną. Pomysł Dionizego Beka spotkał się z uznaniem m.in. Stefana Żeromskiego. Zawiązano więc Towarzystwo Biblioteki Publicznej i opracowano statut, który Namiestnictwo zatwierdziło 15 sierpnia 1904 r. Pierwszym prezesem biblioteki i społecznym bibliotekarzem został Żeromski, który w celu powiększenia księgozbioru przekazał instytucji wiele własnych książek. Pisarz dbał o rozwój prowadzonej przez siebie instytucji, organizując wieczory literacko-muzyczne, spotkania, podczas których zapoznawano przybyłych z twórczością polskich poetów, a nawet bal sylwestrowy. W 1914 r. pisarz, który wkrótce został mianowany jej honorowym członkiem, objął stanowisko po. prezesa i funkcję tę pełnił do zakończenia wojny, a od roku 1965 biblioteka nosi jego imię. Biblioteka kilkakrotnie zmieniała swoją siedzibę. Obiektami, które gościły tę instytucję były: willa Polanka, Bazar Polski, Dworzec Tatrzański, lokal przy ulicy Krupówki 41 a, willa Kresy. Na os. Łukaszówki Miejska Biblioteka Publiczna mieści się od 1995 r. Instytucja bierze czynny udział w życiu kulturalnym miasta. Jest m.in. współorganizatorem odbywającego się od 2016 roku Zakopiańskiego Festiwalu Literackiego.

Ulicą Łukaszówki idziemy dalej w dół miasta. Wkrótce dochodzimy do ul. Nowotarskiej. Skręcamy w lewo i kierujemy się w stronę ul. Krupówki, przecinamy ją, mijamy przejście podziemne i zaraz za nim już z ul. Kościeliskiej skręcamy w lewo w ul. Kasprusie. Idziemy teraz w górę jednej z najstarszych ulic Zakopanego, powstałej ok. połowy XIX w. Mijamy znajdujące się po prawej stronie bloki mieszkalne, naprzeciwko których, po lewej stronie drogi znajduje się drewniana willa Atma, w której mieści się Muzeum Karola Szymanowskiego. W tym stylowym obiekcie gościł również poeta i pisarz Jarosław Iwaszkiewicz.

Atmę, która miała pełnić rolę pensjonatu, wybudował Józef Kaspruś Stoch w początkach XX w. Zwracająca uwagę nazwa wywodzi się
z sanskrytu i oznacza duszę. Karol Szymanowski wprowadził się do niej na stałe w 1930 r. Po jego śmierci w 1937 r. powstał projekt zorganizowania w obiekcie muzeum biograficznego. Pomysł ten doczekał się realizacji i 6 marca 1976 r. w willi otwarto Muzeum Karola Szymanowskiego jako oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. W Atmie ma również siedzibę założone w 1977 r. Towarzystwo Muzyczne im. Karola Szymanowskiego.

Jarosław Iwaszkiewicz to postać, której losy splotły się z Zakopanem, choć na świat przyszedł daleko od miasta pod Tatrami. Miejscem urodzenia późniejszego Skamandryty był Kalnik, wieś położona około dwustu kilometrów na południowy zachód od Kijowa. Iwaszkiewicz urodził się tam 20 lutego 1894 r. Jego ojciec Bolesław, zubożały szlachcic, wraz z żoną Marią z Piątkowskich byli już w tym momencie rodzicami czwórki dzieci: Bolesława, Heleny, Anny zwanej Nucią i Jadwigi. Jarosław był o dziewiętnaście lat młodszy od swojego najstarszego brata. Rodzina poprzez matkę przyszłego poety i pisarza była skoligacona z Szymanowskimi. Zresztą Tymoszówkę, gdzie urodził się Karol, Jarosław odwiedzał wraz z matką, miał zatem kontakt z przyszłym kompozytorem już we wczesnych latach swojego życia i kontakt ten utrzymywał również w dojrzałym wieku. We wspomnieniach rodzinnych istnieje opowieść, jakoby młody Jarosław Iwaszkiewicz przedstawił nawet Karolowi Szymanowskiemu swoje plany dotyczące zdawania do konserwatorium muzycznego, ale Karol wobec tego wyznania nie okazał entuzjazmu, natomiast z zaciekawieniem przyjął pierwsze pisarskie próby kuzyna. Być może w ten sposób Szymanowski rozpoznał po prostu właściwy talent Iwaszkiewicza.

Cezurą dla rodziny Jarosława stały się lata 1917–1918. Ten pierwszy to oczywiście rok rewolucji (kiedy m.in. zniszczona została Tymoszówka, a fortepian Karola Szymanowskiego został wrzucony do stawu), a ten drugi to rok opuszczenia Ukrainy najpierw przez Jarosława, a następnie przez jego matkę (ojciec zmarł w roku 1902) i ciotkę Nucię. Lata dwudzieste to dla Iwaszkiewicza nie tylko czas kształtowania się Skamandra, a więc również literackiej pozycji poety i pisarza, ale także zmian w życiu osobistym. 12 września 1922 r. w Brwinowie Iwaszkiewicz wziął ślub z Anną (Hanią) Lilpopówną. Niełatwa była do niego droga, ponieważ najpierw Hania musiała zakończyć związek z ówczesnym narzeczonym – Krzysztofem Radziwiłłem, a następnie przekonać rodzinę zaradnych i majętnych kapitalistów – do jak im się wydawało – nierokującego literata. W końcu jednak się udało. Ze związku z Anną Jarosławowi urodziły się dwie córki – Maria i Teresa, a małżonkowie wytrwali w swoim postanowieniu do końca.

Do Zakopanego młodzi państwo Iwaszkiewiczowie trafili niedługo po swoim ślubie. Dla Jarosława nie był to pierwszy pobyt w podtatrzańskim miasteczku. Po raz pierwszy pisarz odwiedził Zakopane w roku 1919. Dotarł tutaj z Mieczysławem Kozłowskim (późniejszym Rytardem) i to z nim odbywał swoje pierwsze tatrzańskie wędrówki. Wiadomo, że zamieszkali wówczas w oficynie pensjonatu Sienkiewiczówka i że odbyli wycieczki na Zawrat, Świnicę i do Morskiego Oka. Po raz drugi Jarosław Iwaszkiewicz trafił w Tatry rok później i wówczas ponownie zwiedzał okolice Morskiego Oka. Był wtedy także na Rysach. Wycieczka, którą odbył w roku 1921, była jednak dla niego szczególna. Podczas tego pobytu poznał muzyka Romana Jasińskiego, który odegrał znaczącą rolę w życiu pisarza. Na prośbę Anny Lilpopówny poznał ją z przyszłym autorem Panien z Wilka. Młodzi niezwykle przypadli sobie do gustu i mimo różnych trudności, przez które musieli wspólnie przejść, przeżyli ze sobą 57 lat.

Trasa wspomnianej podróży poślubnej Iwaszkiewiczów wiodła do Zakopanego przez Kraków, gdzie odwiedzili Wandę Lilpopową, ciotkę Anny, postać o niebagatelnym znaczeniu dla kulturalnego Zakopanego drugiej połowy XIX w. W domu Lilpopowej na Bystrem zmarł słynny Sabała. Poza tym przyjaźniła się z małżeństwem Dembowskich, a do kręgu jej znajomych należeli także m.in. Stanisław Witkiewicz i Tytus Chałubiński. Po dotarciu do Zakopanego młodzi nocowali w schronisku Bustryckich na Hali Gąsienicowej, a potem wspólnie z Mieczysławem Kozłowskim i Heleną Gąsienicą-Roj udali się do Doliny Niewcyrki. Spali w szałasie w Ciemnych Smreczynach. Nazajutrz przez Wrota Chałubińskiego dotarli do Morskiego Oka. Nie tu kończy się jednak zakopiańsko-tatrzańska historia Jarosława Iwaszkiewicza. Świeżo poślubieni małżonkowie 23 kwietnia 1923 roku uczestniczyli w weselu Kozłowskiego (Rytarda) i Rojówny. Drużbą podczas uroczystości był wspomniany już daleki kuzyn poety – Karol Szymanowski.

Losy kompozytora splotły się jeszcze z losami Iwaszkiewicza. To Jarosław był autorem libretta do opery Karola Król Roger, a w Atmie – willi, która od roku 1930 była domem Szymanowskiego – Iwaszkiewicz kończył Brzezinę. Powstanie Panien z Wilka też, jak wyznał, zawdzięcza wyjątkowej zakopiańskiej atmosferze.

Iwaszkiewicz odwiedzał Zakopane także po wojnie: rekonwalescencja po przebytym tyfusie (1946), święta Bożego Narodzenia (1948 – małżonkowie mieszkają wówczas w willi Lucylla, czego Anna nie wspominała najlepiej, choć jasnym punktem tego wyjazdu były wizyty na Gubałówce i podziwianie stamtąd panoramy Tatr), urodzinowy wyjazd Jarosława z okazji jego sześćdziesiątych urodzin (1955). Podczas ostatniego z wymienionych pobytów Iwaszkiewicz odwiedził grób pochowanej na Pęksowym Brzyzku Heleny Rytardowej, nazywanej przez niego Kwiatem Podhala, w której weselu uczestniczył wiele lat temu. I choć jego życie związane było silnie z podwarszawskim Stawiskiem (Podkowa Leśna), to we wspomnieniach pisarza Zakopane rysuje się jako miejsce bliskie, takie, w które z przyjemnością wracał.

Wędrujemy dalej w górę ulicą Kasprusie, podziwiając wyraźną sylwetę Giewontu. Po lewej stronie drogi, tuż za skrzyżowaniem z ul. Orkana, znajduje się willa Czerwony Dwór, przy której stoi multimedialna ławeczka poświęcona Karolowi Szymanowskiemu.

Willę Czerwony Dwór, zaprojektowaną przez Wojciecha Roja, wzniesiono w latach 1901– 1902 dla Oktawii Lewandowskiej, siostry Zygmunta Gnatowskiego, właściciela willi Koliba. Od imienia męża Oktawii, Władysława, willę pierwotnie nazwano Władysławką. Mieszkali tutaj m.in. Artur Rubinstein, Stefan Żeromski, Rafał Malczewski, a w należącej do willi oficynie także Karol Szymanowski.

Budynek znalazł się w centrum wydarzeń, kiedy mieszkający tu Żeromski stanął na czele Organizacji Narodowej, a następnie pełnił funkcję prezydenta Rzeczpospolitej Zakopiańskiej (1918). Władysławka zmieniła nazwę dzięki decyzji jednej z właścicielek – Ireny Goszczyńskiej – która przemianowała ją na Czerwony Dwór, czego powodem był prawdopodobnie czerwony kolor dachu budynku. W 1945 r. przebywał tutaj oddział Józefa Kurasia Ognia ostrzeliwujący Urząd Bezpieczeństwa Publicznego, który znajdował się w pobliskiej willi Farys. W latach późniejszych miało tu siedzibę schronisko młodzieżowe, prewentorium Robotniczego Towarzystwa Przyjaciół Dzieci z Krakowa, Państwowy Dom Dziecka dla chłopców, a także w latach 1951–2015 Przedszkole nr 3 im. Karola Szymanowskiego. 10 października 2007 r. budynek wpisano do rejestru zabytków. W 2016 r. otwarto tu Centrum Kultury Rodzimej, dzięki czemu Czerwony Dwór stał się zarówno miejscem wystaw prac podhalańskich artystów, jak i spotkań o charakterze edukacyjno-kulturalnym.

Karol Szymanowski urodził się 3 października 1882 r. w Tymoszówce na Ukrainie, zmarł 29 marca 1937 r. w Lozannie, we Francji. Pochowano go w Krakowie na Skałce, w Krypcie Zasłużonych. Szymanowski był jednym z największych polskich kompozytorów, a także pianistą, doktorem honoris causa Uniwersytetu Jagiellońskiego, dyrektorem Konserwatorium Muzycznego w Warszawie oraz rektorem warszawskiej Wyższej Szkoły Muzycznej.

Uważa się, że to właśnie pod jego wpływem w latach trzydziestych XX w. w muzyce polskiej ukształtował się nurt folklorystyczny. Za namową Jerzego Rytarda (Mieczysława Kozłowskiego) i Jarosława Iwaszkiewicza Szymanowski skomponował balet Harnasie oparty właśnie na motywach góralskich. Melodyką podhalańską inspirował się również, tworząc inne swoje kompozycje. Bogata i różnorodna twórczość muzyka obejmuje ponadto liczne pieśni do słów m.in. Kazimierza Tetmajera, Tadeusza Micińskiego, Jana Kasprowicza.

Karol Szymanowski bywał w Zakopanem już przed I wojną światową, ale zamieszkał tu dopiero w roku 1930, niedługo po tym, jak zdiagnozowano u niego zaawansowaną gruźlicę płuc. Jego domem stała się istniejąca do dziś willa Atma. To w Zakopanem zaznajomił się bliżej z muzyką podhalańską, wsłuchując się w góralskie nuty, które wygrywał mu m.in. słynny Bartuś Obrochta.

Ze względu na pogarszający się stan zdrowia Szymanowski wyjechał z Zakopanego jesienią 1935 r. Celem podróży była Francja, gdzie miał poddać się leczeniu klimatycznemu. Była to ostatnia podróż kompozytora. Szymanowski umarł w Lozannie w marcu 1937 roku. Po śmierci jego ciało zostało zabalsamowane, zdjęto maskę pośmiertną i wykonano odcisk rąk. Jego serce miało spocząć obok serca Chopina w kościele Świętego Krzyża w Warszawie. Puszka z organem spłonęła jednak wraz z kaplicą sióstr Sacré Coeur podczas powstania warszawskiego.

W 1976 r. w zakopiańskiej willi Atma utworzono muzeum Karola Szymanowskiego. Imię kompozytora nosi filharmonia w Krakowie, a także Akademia Muzyczna w Katowicach. Rada Miasta Zakopane w celu upamiętnienia 80. rocznicy jego śmierci i 135. rocznicy jego urodzin ogłosiła rok 2017 Rokiem Karola Szymanowskiego w Zakopanem.