Spacer po Zakopanem szlakiem literatów i muzyków cz. 4

Znajdujemy się przed budynkiem zakopiańskiego magistratu. Obiekt wybudowano według projektu Bronisława Stefanika w 1970 roku. Uwagę zwracają przestrzenna rzeźba Orbita autorstwa Henryka Burzca oraz pomnik dr. Andrzeja Chramca autorstwa Tomasza Rossa. Chramiec – góral, wójt, lekarz klimatyczny i społecznik – to postać, dzięki której została wytyczona ulica Kościuszki (dawniej Marszałkowska) przecinająca Równie Krupowe. Przy niej znajduje się zakopiański Urząd Miasta. Tutaj też stoi multimedialna ławeczka poświęcona Bartusiowi Obrochcie.

Bartłomiej Obrochta, zwany Bartusiem, urodził się 15 sierpnia 1850 r. w Zakopanem, zmarł 1 maja 1926 r. również w Zakopanem. Pochowano go na zakopiańskim Nowym Cmentarzu. Jest znany jako doskonały skrzypek i przewodnik tatrzański.

Bartuś Obrochta od najmłodszych lat uczył się gry na skrzypcach. Jego nauczycielem był m.in. słynny Jan Krzeptowski Sabała. Obrochta uznawany jest za jednego z najlepszych góralskich muzykantów. Jego muzyką interesował się podobno sam zbójnik Wojtek Mateja i zabierał Bartusia w góry, aby ten umilał czas jemu i jego kompanii. Muzyka Obrochty wzbudzała też zainteresowanie m.in. Ignacego Paderewskiego i Karola Szymanowskiego dla którego stała się inspiracją przy komponowaniu słynnych Harnasi. Melodie grane przez zdolnego górala zapisał na woskowych wałkach wieloletni dyrektor Muzeum Tatrzańskiego Juliusz Zborowski. Bartuś Obrochta grywał ponadto Henrykowi Sienkiewiczowi, Stanisławowi Witkiewiczowi, Bolesławowi Prusowi. Sam układał melodie na skrzypce, a także na całą kapelę (3 skrzypce i basy).

Był ponadto twórcą muzyki, czyli góralskiej kapeli, do której należeli m.in. jego synowie (Jan i Stanisław), a potem także wnuk Władysław. W 1897 r. po raz pierwszy wyjechał ze swoją kapelą do Warszawy, aby grać podczas wystawy panoramy Tatr. W roku 1925 grał w Polskim Pawilonie w czasie Międzynarodowej Wystawy Sztuki Dekoracyjnej w Paryżu. Zmarł ze skrzypcami w rękach na Drodze pod Reglami, wracając z posiadów. Do dziś w tym miejscu stoi drewniana pamiątkowa kapliczka.

Bartłomiej Obrochta od ok. 1878 r. był przewodnikiem tatrzańskim, a uprawnienia I klasy zdobył przed rokiem 1892. Na uwagę zasługują następujące wyjścia w Tatry: wspólnie z Ludwikiem Chałubińskim i przewodnikiem Wojciechem Rojem próba zdobycia Ganku przed rokiem 1880, a w styczniu 1894 r. pierwsze zimowe przejście przez Zawrat do Morskiego Oka, podczas którego był głównym przewodnikiem Jana Grzegorzewskiego. W latach 1876–1888 jako muzykant i przewodnik uczestniczył w wycieczkach Tytusa Chałubińskiego. Podobno na jednym z takich biwaków ustalono układ tańca zbójnickiego. Był również towarzyszem wypraw Sabały, Bolesława Prusa, Henryka Sienkiewicza. Od 1886 r. był strażnikiem Towarzystwa Tatrzańskiego, zajmując się ochroną kozic i świstaków. Ponadto pracował przy budowie ścieżek w górach (w 1887 r. z Maciejem Sieczką umieścił klamry na drodze z Wagi na Wysoką przez Pazdury), a w latach 1890–1895 i 1914–1922 prowadził schronisko w Starej Roztoce. W 1894 r. figurował jako wydawca „Gońca Tatrzańskiego”, chociaż faktycznie był nim Jan Grzegorzewski. W Tatrach upamiętniony został dwiema nazwami: Bartkowa Turnia i Bartkowa Przełączka (w zach. grani Małego Ganku). Jego opowiadania zanotował i ogłosił Juliusz Zborowski: Wycieczka z Bolesławem Prusem (1929), Lekarstwa z tatrzańskich smoków (1932). Od 1965 r. istnieje w Zakopanem Zespół Regionalny im. Bartusia Obrochty.

Sprzed Urzędu Miasta Zakopane kierujemy się w stronę górnej części Równi Krupowej (zwanej Górną Równią), która w 2001 roku została wpisana do Rejestru Zabytków Województwa Małopolskiego i podlega ochronie konserwatorskiej jako miejsce o szczególnych „walorach historycznych i kulturowych”. Warto ponadto zwrócić uwagę, że oprócz wspaniałych widoków na północną stronę Tatr mamy tutaj do czynienia z doskonale zachowaną łąką górską dwukośną ze zbiorowiskami roślinności łąkowej.

Na terenie Górnej Równi znajduje się multimedialna ławeczka poświęcona muzyce góralskiej. Prezentowane tutaj utwory: Górole, Górole, Dyć se Zokopane czy Hej Giewoncie, Giewoncie wykonuje Parafialny Regionalny Zespół Giewont, którego początki sięgają roku 1981. Jego założycielem był proboszcz parafii p.w. Matki Bożej Objawiającej Cudowny Medalik na Olczy – ks. Jan Kowalik. Zespół można było usłyszeć najpierw podczas mszy świętych, a wkrótce także podczas różnorodnych muzycznych spotkań w Polsce i za granicą. Giewont koncertował także w Watykanie dla papieża św. Jana Pawła II. Dotychczas wydał kilka płyt o tematyce regionalnej oraz bożonarodzeniowej. Kilkakrotnie też był gospodarzem Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich w Zakopanem. Ten zaszczyt przypadł mu również w roku 2018, kiedy festiwal obchodził swoje złote gody.

Giewont był ponadto wielokrotnie nagradzany za taniec i śpiew góralski. Ważnymi trofeami w jego dorobku są brązowa juhaska ciupaga wytańczona w 2016 roku podczas Góralskiego Karnawału w Bukowinie Tatrzańskiej i srebrnaciupaga w kategorii zespołów autentycznych zdobyta w 2017 roku podczas 49. MFFZG w Zakopanem. Kierowniczką zespołu jest Maria Frączysta, a instruktorami Tomasz Galica i Katarzyna Stachoń Groblowy. W istniejącym obok Giewontu – Małym Giewoncie – tańczy i śpiewa ok. 50 dzieci. Od 2014 roku zespół współpracuje z Urzędem Miasta Zakopane, a jego zadaniem jest prezentowanie tradycji i kultury swojej małej ojczyzny.

Ulicą Chałubińskiego dochodzimy do pomnika dr. Tytusa Chałubińskiego i Sabały. Tutaj skręcamy w prawo i idziemy w dół ul. Zamoyskiego. Po chwili docieramy do Rezydencji Sienkiewiczówka, miejsca związanego z postacią pisarza Henryka Sienkiewicza.

Henryk Sienkiewicz (1846–1916) w latach 1886–1909 gościł w Zakopanem wielokrotnie, bywało, że nawet kilka razy w ciągu sezonu. W tym czasie pisarz chodził na górskie wycieczki, nawiązywał przyjaźnie, poznawał obyczaje i gwarę góralską, uczestniczył w życiu kulturalnym miejscowości (m.in. dawał odczyty, publikował w miejscowej prasie, uczestniczył w pozyskiwaniu funduszy na budowę murowanego gmachu Muzeum Tatrzańskiego). Jego wkład w budowanie atmosfery kulturalnego Zakopanego przełomu wieków jest bezsporny, zwłaszcza, że do tej pory istnieje w Zakopanem wiele miejsc pamiętających nie tylko czasy Henryka Sienkiewicza, ale również samego pisarza.

Henryk Sienkiewicz przyszedł na świat w Woli Okrzejskiej niedaleko Łukowa, na chrzcie otrzymując imiona Henryk Adam Aleksander Pius. Wraz z rodzicami Stefanią z Cieciszowskich i Józefem Sienkiewiczem w latach 50. XIX w. trafił do Warszawy. Tam uczęszczał do gimnazjów, udzielał korepetycji, zdał egzamin dojrzałości, a także zapisał się do Szkoły Głównej. Zanim w 1867 r. dostał się na Wydział Filologiczny, przez pewien czas studiował prawo i medycynę. Do roku 1874 (zaręczyny z pierwszą ze swoich Marii – Kellerówną) borykał się z trudnościami finansowymi. W tym czasie pracował m.in. jako guwerner Woronieckich, w warszawskich czasopismach drukował swoje nowele i felietony, pisał kroniki do „Gazety Polskiej”, wspólnie z kolegami tłumaczył Wiktora Hugo. Za pożyczone pieniądze kupił ze znajomymi pismo „Niwa”, w którym m.in. z przyszłym krytykiem literackim Julianem Ochorowiczem prowadził dział literacki. W tym czasie też właśnie jako guwerner Woronieckich wyjechał do Szczawnicy, gdzie poznał Adama Asnyka. Zanim Sienkiewicz trafił do Zakopanego, wyruszył w podróż do Stanów Zjednoczonych, gdzie poszukiwał miejsca przyszłej farmy, której właścicielami mieli być aktorka Helena Modrzejewska i jej mąż Karol Chłapowski, w Wenecji poznał miłość swojego życia, a późniejszą żonę – Marię Szetkiewiczównę, został ojcem Henryka Józefa i Jadwigi (Dzinki), naczelnym redaktorem „Słowa”, a także… wdowcem.

Ukochana żona Sienkiewicza umarła w październiku 1855 r. w uzdrowisku Falkenstein (Bawaria), więc do Zakopanego w czerwcu 1886 r. Henryk dotarł samotnie, przygotowując jednak grunt pod przyjazd również dla swoich dzieci, którymi opiekowała się babcia Szetkiewiczowa – teściowa pisarza oraz siostra jego zmarłej żony – Jadwiga Janczewska. Prawdopodobnie uznany już wówczas pisarz zamieszkał w domu należącym do ks. Józefa Stolarczyka – pierwszego proboszcza Zakopanego – stojącym do dziś przy ul. Nowotarskiej (kiedyś nr 4, dziś nr 40). Na jednej ze ścian budynku znajduje się stosowna tablica informująca o tym wydarzeniu. To tutaj Sienkiewicz napisał obszerne fragmenty „Potopu”, a po zakończeniu prac nad powieścią w austriackim Kaltenleutgeben ponownie odwiedzi Zakopane, przebywając tu z rodziną niemal do końca września. Obecność tematyki tatrzańskiej jest zresztą powszechnie znana czytelnikom „Potopu”. Sienkiewicz legendę o pomocy, jakiej górale udzielili w wąwozie tatrzańskim wracającemu z Głogówka Janowi Kazimierzowi, wplótł w fabułę powieści, ale we fragmentach, które powstały jeszcze przed pierwszym przyjazdem przyszłego noblisty do Zakopanego.

Sienkiewicz bywał w mieście pod Tatrami jeszcze wiele razy. Mieszkał wówczas m.in. w nieistniejącym dziś, położonym prawie na przeciwko Okszy, domu profesora Jana Czubka (ul. Zamoyskiego 22), domu Zborowskich zwanym dziś Sienkiewiczówką (dziś przebudowanym, ul. Zamoyskiego 28), w domu Tytusa Chałubińskiego, a także w Chacie – domu wynajmowanym od przewodnika Wojciecha Roja (który był też budowniczym obiektu) na gruncie ofiarowanym mu przez Tytusa Chałubińskiego. Chata Dembowskich, słynny Afapark, czyli w zasadzie pierwszy salon kulturalny Zakopanego, w której mieszkali do końca życia, stała nieco powyżej domu prof. Jana Czubka, a poniżej Sienkiewiczówki, przy dzisiejszej ul. Zamoyskiego, w miejscu, gdzie dziś znajduje się willa oznaczona numerem 30b.

Warto pamiętać nie tylko o samych pobytach Sienkiewicza pod Tatrami, ale także o wydarzeniach, w których pisarz brał udział. To w Zakopanem Henryk Sienkiewicz pisał fragmenty „Pana Wołodyjowskiego”, „Rodziny Połanieckich”, „Bez dogmatu”, „Quo vadis”, „Krzyżaków”, esej „O powieści historycznej”. To tutaj w sierpniu 1888 r. na prośbę ks. Kazimierza Kaszelewskiego oraz zakopiańskich gazdów, którzy udali się do niego z delegacją, odczytał w Dworcu Tatrzańskim jeden z końcowych rozdziałów „Quo vadis” (jak sam to określił jedynie szkic zakończenia). Odczyt zgromadził liczne grono słuchaczy, a dochód ze spotkania przeznaczono na budowę murowanego zakopiańskiego kościoła – dzisiejszego Sanktuarium Najświętszej Rodziny przy Krupówkach. To tutaj w pewnym momencie swojego życia chciał kupić dom, jednak ostatecznie tych planów nie sfinalizował.

Warto też pamiętać, że dzięki Henrykowi Sienkiewiczowi światło dzienne ujrzała opowieść ojca chrzestnego Stanisława Ignacego Witkiewicza, górala Jana Krzeptowskiego zwanego Sabałą. Tzw. „Sabałowa bajka” (o chłopie i śmierci) ukazała się w krakowskim „Czasie” 27 lipca 1889 r. Sienkiewiczowi bardzo zależało, aby tekst wydrukowano z jak najwierniejszym zachowaniem zasad gwary góralskiej, którą w ten sposób wprowadził do ogólnopolskiego piśmiennictwa. Henryk Sienkiewicz zapisał się także jako jeden z orędowników pochówku prochów Juliusza Słowackiego w grobowcu, który miałby mieścić się w jednym z tatrzańskich szczytów. Pisarz pojawił się w Zakopanem również w roku 1906 już jako noblista. Tego roku zamieszkał w pensjonacie Stamary oraz w willi Lilianie. To w pensjonacie wymienionym jako drugi powstał list otwarty, którego adresatem był cesarz Wilhelm, a tematem wyrażenie protestu dotyczącego germanizacji polskich dzieci na ziemiach zaboru pruskiego. Dzięki Sienkiewiczowi pod Giewontem pojawił się także Jan Wnuk, kucharz, sprowadzony ze Lwowa do Zakopanego przez właściciela Liliany, Adolfa Wernitza. Wnuk miał zadbać o wyżywienie noblisty podczas pobytu w Zakopanem. Do dziś przy ul. Kościeliskiej istnieje restauracja U Wnuka.

Śmierć zastała Henryka Sienkiewicza w szwajcarskim Vevey 15 listopada 1916 r. W Zakopanem uczczono go, organizując 27 grudnia 1916 r. w sali hotelu Morskie Oko wiec żałobny. Inicjatorem tego spotkania był Stefan Żeromski.

Opuszczamy rejon Sienkiewiczówki i kierujemy się w dół ul. Zamoyskiego. Mijamy skrzyżowania z ulicami Sabały i Makuszyńskiego, skręcając w lewo dopiero w ulicę Tetmajera. Idziemy dalej, na wprost przecinając skrzyżowanie ul. Tetmajera z ul. Piłsudskiego i wkrótce docieramy do położonej po lewej stronie drogi willi Opolanka oraz do stojącej w jej pobliżu multimedialnej ławeczki poświęconej Kornelowi
Makuszyńskiemu.

Kornel Makuszyński urodził się 8 stycznia 1884 r. w Stryju, zmarł 31 lipca 1953 r. w Zakopanem. Pochowano go na zakopiańskim Pęksowym Brzyzku. Był powieściopisarzem, felietonistą, krytykiem teatralnym, poetą, autorem licznych książek dla dzieci i młodzieży. Jest autorem takich utworów jak „O dwóch takich, co ukradli księżyc” (1928), „Przyjaciel wesołego diabła” (1930), „Panna z mokrą głową” (1932), „Złamany miecz” (1936), „Awantura o Basię” (1937), „Szatan z siódmej klasy” (1937), „Szaleństwa panny Ewy” (1940). Stworzył literackie postaci Koziołka Matołka i Małpki Fiki-Miki.

Makuszyński przed I wojną światową mieszkał we Lwowie. Tam ukończył gimnazjum i w latach 1904–1908 studiował polonistykę oraz romanistykę na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Lwowskiego. W roku 1902 zadebiutował jako poeta i przy poparciu Jana Kasprowicza oraz Wincentego Lutosławskiego został sekretarzem redakcji „Słowa Polskiego” oraz stałym recenzentem teatralnym. W 1914 r. pełnił funkcję kierownika literackiego teatru lwowskiego. Czasy I wojny światowej spędził w Kijowie, gdzie był prezesem Związku Literatów i Dziennikarzy Polskich. W 1918 r. osiadł w Warszawie (pracował tu jako recenzent literacki i teatralny, pisał felietony, tworzył).

W Zakopanem bywał już od roku 1906, a w roku 1911 był członkiem komitetu Wystawy Podhalańskiej we Lwowie. Po 1918 r. dużo czasu spędzał w Zakopanem i stał się tu jedną z najpopularniejszych postaci. Swoimi felietonami przyczynił się do popularyzacji miejscowości. Po Powstaniu Warszawskim, w 1944 r., osiadł tu na stałe, biorąc czynny udział w życiu kulturalnym.

Zmarł 31 lipca 1953 r. Trumnę z jego ciałem wynieśli z willi Opolanka odświętnie ubrani górale, a na cmentarz została przewieziona na wozie ustrojonym kosówką i jedliną. Konduktowi towarzyszyła góralska muzyka wygrywana przez rodzinną kapelę Obrochtów. Na pogrzebie honorowego obywatela Zakopanego nie były obecne ówczesne miejskie władze.

W początkach twórczości artysty powstał nastrojowy wiersz „Na szczycie samotnym” (1906), być może inspirowany Tatrami. Ponadto Makuszyński publikował liczne felietony i opowiadania o charakterze przeważnie humorystycznym i satyrycznym dotyczące różnych spraw Zakopanego i Tatr oraz ludzi związanych z tym regionem. Były to ukazujące się w czasopismach m.in. cykl „Listy z Zakopanego” (od 1921) czy „Moje listy”. Część tych tekstów wydano też w książkach, np. „Straszliwe przygody” (1922), „Moje listy” (1923), „Orlice” (1925), „Listy zebrane” (1929), „Kartki z kalendarza” (1939), „Dziewięć kochanek kawalera Dorna i inne opowiadania” (1983). Tematyka zakopiańska i tatrzańska pojawia się też w niektórych utworach dla dzieci i młodzieży, np. wiersz „Przyjaciele” (1927), „Druga księga przygód Koziołka Matołka” (1933), powieść „Panna z mokrą głową” (1933), „Chłopaki moje ukochane” (1929, m.in. o Mieczysławie Świerzu), „Bo poszedł w tę grozę gór na poszukiwanie piękna” (1929), „Tatry w pełnej chwale” (1932).

Kornel Makuszyński został mianowany honorowym obywatelem Zakopanego 6 marca 1931 r., a w kilka miesięcy później także honorowym członkiem Związku Górali. Został również honorowym członkiem (1930) i honorowym prezesem (1933) zakopiańskiego Towarzystwa Sportowego „Wisła”. W latach międzywojennych zainicjował rozdawanie nart zakopiańskim dzieciom i urządzanie dla nich zawodów narciarskich, które są nadal organizowane jako Memoriał im. Kornela Makuszyńskiego Koziołek Matołek.

W Zakopanem i w Warszawie istnieją ulice Kornela Makuszyńskiego. Wielu szkołom w Polsce nadano jego imię. W roku 1966 otwarto w zakopiańskiej willi Opolanka – domu, w którym mieszkał wraz drugą żoną Janiną Gluzińską – Muzeum Kornela Makuszyńskiego (oddział Muzeum Tatrzańskiego). W zbiorach muzeum znajdują się m.in. kolejne wydania utworów pisarza, teksty dotyczące jego twórczości, pamiętniki, fotografie, korespondencja prowadzona pomiędzy Makuszyńskim a osobistościami świata kultury oraz czytelnikami. W dawnym mieszkaniu Makuszyńskich można również podziwiać dzieła polskich artystów, m.in. Juliana Fałata, Włodzimierza Jarockiego, Władysława Skoczylasa, Stanisława Wyspiańskiego, Konstantego Laszczki.

Idziemy dalej ul. Tetmajera i dochodzimy do skrzyżowania z ul. Grunwaldzką. Tam skręcamy w prawo i wędrując dalej w dół ulicy, dochodzimy do Parku Miejskiego. Tutaj naprzeciwko muszli koncertowej ozdobionej muralem z wizerunkami osób, które odegrały dużą rolę w kształtowaniu historii Zakopanego, znajduje się multimedialna ławeczka poświęcona Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi (Witkacemu).

Stanisław Ignacy Witkiewicz (pseud. Witkacy) urodził się 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą 18 września 1939 r. w Jeziorach k. Dąbrowicy na Ukrainie. Jego symboliczny grób znajduje się w Zakopanem na cmentarzu zw. Pęksowym Brzyzkiem. Był synem malarza, krytyka sztuki, twórcy stylu zakopiańskiego – Stanisława Witkiewicza.

Witkacy zdobył uznanie jako malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, powieściopisarz, filozof. Jest autorem takich utworów jak „622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta” (1911), „Pragmatyści” (1919), „Tumor Mózgowicz” (1920), „W małym dworku” (1921), „Kurka Wodna” (1921), „Nadobnisie i koczkodany” (1922), „Jan Karol Maciej Wścieklica” (1922), „Wariat i zakonnica” (1923), „Matka” (1924), „Pożegnanie jesieni” (1927), „Nienasycenie” (1930), „Szewcy” (1934).

Witkacy urodził się w Warszawie i tam też początkowo mieszkał, jednak już w 1890 r. znalazł się Zakopanem. Tutaj 21 stycznia 1891 r. odbyły się jego ponowne, uroczyste chrzciny, a rodzicami chrzestnymi zostali słynna aktorka Helena Modrzejewska i góral Jan Krzeptowski Sabała. Zgodnie z wolą ojca nie uczęszczał na regularne zajęcia szkolne, ucząc się prywatnie. Nauczycielami jego byli m.in. Walenty Staszel (kustosz Muzeum Tatrzańskiego), student Mieczysław Limanowski (późniejszy geolog i profesor) i prof. Władysław Folkierski (matematyk). Od dzieciństwa interesowały go malarstwo, rysunek i fotografia.

W 1893 r. napisał kilka drobnych utworów dramatycznych. W roku 1897 zdał egzaminy do Szkoły Realnej we Lwowie, ale nadal uczył się w domu, stawiając się w szkole tylko na egzaminy semestralne. W tym czasie zainteresował się filozofią, co znalazło odbicie w pisanych przez niego rozprawach. Maturę zdał we Lwowie w 1903 r., po czym w latach 1904–1905 studiował malarstwo na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni Józefa Mehoffera. Kierując się zdaniem ojca, studia przerwał, a naukę kontynuował w Zakopanem, pobierając lekcje malarstwa od Władysława Ślewińskiego. Do pracowni Mehoffera wrócił w latach 1908–1911.

Jego życie prywatne i artystyczne obfitowało w wydarzenia. W latach 1909–1912 związany był z aktorką Ireną Solską. W 1913 r. zaręczył się z Jadwigą Janczewską, która rok później popełniła samobójstwo. Czas do lipca 1918 r. spędził poza granicami Polski (wyprawa z Bronisławem Malinowskim, udział w I wojnie światowej). Po powrocie do Zakopanego został przyjęty do grupy Formistów, której stał się wkrótce głównym teoretykiem. W latach 1918–1925 napisał większość swoich utworów dramatycznych. W tym czasie ożenił się ponownie. Jego wybranką została wnuczka Juliusza Kossaka, Jadwiga Unrug (Nineczka), jednak niedługo potem związał się z Czesławą Oknińską-Korzeniowską. Uczestniczył ponadto w seansach spirytystycznych (członkostwo w warszawskim Towarzystwie Metempsychicznym), eksperymentował z narkotykami.

Witkacy nieustannie angażował się też w działalność kulturalną. W 1925 r. założył grupę Towarzystwo Teatralne, wszedł w skład Komisji Wystawowej Towarzystwa Sztuka Podhalańska, przy której powołał Sekcję Teatru Formistycznego. W 1927 r. założył Firmę Portretową S.I. Witkiewicz. Był też współorganizatorem i wykładowcą zakopiańskich Wakacyjnych Kursów Naukowo-Literackich.

Po wybuchu II wojny światowej mimo zgłoszenia się do punktu mobilizacyjnego, nie został powołany do wojska. 5 września 1939 r. wyjechał z Warszawy. Na wieść o wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich nad ranem 18 września 1939 r. w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo. Wspólnie z nim nieudaną próbę podjęła Czesława Oknińska-Korzeniowska. Został pochowany w Jeziorach, a próba przeniesienia jego zwłok pod Tatry nie powiodła się. 14 kwietnia 1988 r. uroczyście pochowano na starym cmentarzu w Zakopanem sprowadzone z Polesia szczątki ludzkie, które, jak się okazało, nie należały do Witkacego.

Witkacy znany jest przede wszystkim jako artysta. W młodych latach zajmowały go jednak również turystyka i narciarstwo, a w towarzystwie góralskich przewodników nawet taternictwo (ok. 1900 zdobył Durny Szczyt, schodząc następnie do Dzikiej Doliny). W latach międzywojennych chodził jeszcze na wycieczki turystyczne w Tatry, ale już nie na wspinaczki, choć w 1933 został członkiem zakopiańskiej Sekcji Taternickiej KS „Tatry”, której prezesem był jego przyjaciel Bohdan Filipowski. W 1914 uczestniczył w wyprawie badawczej swego przyjaciela, antropologa Bronisława Malinowskiego na Nową Gwineę i do Australii. Wyprawę przerwał sam Witkacy z powodu wybuchu I wojny światowej. Jako poddany rosyjski nie mógł wrócić do Zakopanego, zatem przez Krym dotarł do Petersburga i służył w wojsku rosyjskim (otrzymał nominację na porucznika). W roku 1918 wrócił do Polski i krótko służył w wojsku polskim.

W dramatach Witkacego odnaleźć można zaledwie drobne nawiązania do Podhala lub Tatr, podobnie w jego powieściach: „Pożegnanie jesieni” (1927), „Nienasycenie” (1930), „622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta” (1972). Zakopanego i Tatr częściowo dotyczą artykuły: „Demonizm Zakopanego” (1919), „O dandyzmie zakopiańskim” (1921), „Wystawa Rafała Malczewskiego w Zakopanem” (1927), „Malarstwo (nie sztuka) Rafała Malczewskiego i tło jego powstania” (1928), „Wrażenia ze spóźnionego niestety pierwszego lotu” (1938). W pierwszym okresie swego malarstwa był pejzażystą i portrecistą. W zakopiańskich wystawach uczestniczył od 1902 r. Z tego czasu ocalało niewiele jego prac, np. Pejzaż górski (olej) i Potok (1915, olej). Jako rysownik debiutował publicznie w wieku piętnastu lat, ilustrując dwoma krajobrazami Pratatr artykuł Mieczysława Limanowskiego Glossopteris, który ukazał się w „Przeglądzie Zakopiańskim” w roku 1900. Od 1925 r. malował przeważnie portrety (również osób związanych z Tatrami i Zakopanem).

Od młodych lat interesował się też fotografią. Z jego licznie zachowanych zdjęć zakopiańskich i tatrzańskich wiele ma dziś wartość dokumentacyjną, a portrety także walory artystyczne.

Witkacy w ostatnich latach pobytu w Zakopanem mieszkał w willi Witkiewiczówka na Antałówce, gdzie umieszczono tablicę upamiętniającą obu Witkiewiczów, ojca i syna. Rok 1985 r. ogłoszony został przez UNESCO Międzynarodowym Rokiem Witkacego. Rok 2015 na mocy trzech dokumentów został ogłoszony Rokiem Witkiewiczów. W Zakopanem od 1985 r. działa Teatr im. S.I. Witkiewicza. W Muzeum Tatrzańskim organizowane są liczne wystawy poświęcone artyście.

Kierując się parkowymi uliczkami w stronę Placu Niepodległości, po lewej stronie mijamy stylową willę Jutrzenka i dochodzimy do Skweru Rotmistrza Pileckiego przy którym znajdują się Pomnik Grunwaldzki oraz multimedialna ławeczka poświęcona Wacławowi Geigerowi.

Wacław Geiger urodził się 25 czerwca 1907 r. w Krakowie, zmarł 30 kwietnia 1988 r. w Zakopanem. Pochowano go na zakopiańskim starym cmentarzu przy ul. Kościeliskiej. Był dyrygentem, pianistą, kompozytorem, akompaniatorem i śpiewakiem. Wiele jego kompozycji weszło do repertuaru Tatrzańskiej Orkiestry Klimatycznej.

Wacław Geiger naukę gry na fortepianie i na skrzypcach rozpoczął jako kilkuletnie dziecko. W latach późniejszych nauczył się również grać na wiolonczeli, altówce i organach. Maturę zdał w gimnazjum matematyczno-przyrodniczym w Chrzanowie, a następnie podjął studia prawnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim, z których jednak po roku zrezygnował. Ostatecznie ukończył konserwatorium Towarzystwa Muzycznego w Krakowie.

W początkowych latach swojej muzycznej kariery artysta pracował m.in. w Operze Krakowskiej i w rozgłośni Polskiego Radia, w której pełnił funkcję pierwszego kierownika muzycznego. Czasy II wojny światowej spędził w Krakowie, a po jej zakończeniu mieszkał i pracował w różnych polskich miastach. W tym czasie związany był zawodowo m.in. z: Filharmonią Krakowską, Teatrami Muzycznymi w Łodzi, Państwową Operetką i Państwową Wyższą Szkołą Muzyczną w Warszawie, Państwową Operetką w Lublinie. W Zakopanem osiadł w 1963 r., ale miejscowej społeczności znany był już wcześniej m.in. z koncertu w sali hotelu Morskie Oko czy prezentowanych w radiu kolęd i pastorałek.

Wacław Geiger był wicedyrektorem Szkoły Muzycznej w Nowym Targu, założycielem i kierownikiem Społecznego Ogniska Muzycznego w Zakopanem oraz chóru i orkiestry w zakopiańskiej Szkole Muzycznej. Tam też prowadził klasę śpiewu solowego. Będąc na emeryturze, nadal aktywnie działał w zakresie edukacji muzycznej: uczył śpiewu, kierował szkolnymi zespołami wokalnymi, współpracował z chórami Wierchy i Rysy. Przez wiele lat zasiadał w jury Międzynarodowego Festiwalu Folkloru Ziem Górskich. Był również członkiem-założycielem Towarzystwa Muzycznego im. Karola Szymanowskiego w Zakopanem oraz prezesem zakopiańskiego koła Stowarzyszenia Polskich Artystów Muzyków.