Około 1830 r. Joachim Gąsienica-Sobczak wzniósł w wiosce Zakopane drewnianą chałupę o konstrukcji zrębowej, nakrytą gontowym dachem. Budynek następnie rozbudował jego syn Jan, a w 1877 r. wnuk Joachima, Stanisław, odziedziczył część rodzinnego domu i przeniósł ją na sąsiednią działkę, gdzie pozostała aż do czasów nam współczesnych. Była to dzisiejsza biała izba, która pełniła rolę pomieszczenia reprezentacyjnego i była wykorzystywana do zamieszkania tylko w okresie letnim. W 1885 r. do przeniesionej izby została dobudowana druga, dziś zwana czarną, a następnie komora od północy i ganek od południa. Izba czarna była głównym pomieszczeniem, w którym w przeszłości koncentrowało się życie góralskiej rodziny – stał w nim piec, pełniła rolę kuchni. Ulokowana obok komora służyła jako magazyn.

W 1975 r. chałupę zakupiło Muzeum Tatrzańskie, rok później budynek wpisano do rejestru zabytków. W drugiej połowie lat 70. chałupa została wyremontowana, a w jej wnętrzach prezentowano prace prawnuka Joachima – Stanisława Gąsienicy-Sobczaka, „Johyma” (uznanego rzeźbiarza i ceramika). W 1981 r. budynek został zaadaptowany na mieszkanie służbowe. Od 2001 r. mieściło się tu muzeum harcerstwa. Siedem lat później przeprowadzony został remont: odtworzone zostało typowe wnętrze izby czarnej z czasów Witkiewicza (m.in. na podstawie jego rysunku). W rogu izby białej stanął piec – rekonstrukcja jednego z tych, które zaprojektował Witkiewicz do Chaty Dembowskich.

W 2009 r. w Chałupie otwarto wystawę „Styl zakopiański – inspiracje”. Prezentuje ona najcenniejsze eksponaty z pierwszej kolekcji sztuki ludowej na Podhalu Marii i Bronisława Dembowskich. W zbiorach znalazły się obrazy na szkle, ceramika, łyżniki, rzeźba, strój, sprzęty pasterskie – o ozdobnej formie i bogatym zdobnictwie.

To tutaj wszystko się zaczęło. W drugiej połowie XIX wieku Zakopane przeżywało swój rozkwit. Jak grzyby po deszczu zaczęły wyrastać wille stawiane w popularnych wówczas stylach szwajcarskim i tyrolskim. Stanisław Witkiewicz, który postulował wytworzenie narodowego stylu opartego na wykorzystaniu ludowych motywów, namówił Zygmunta Gnatowskiego – zamożnego ziemianina z Podola i kolekcjonera ludowej sztuki góralskiej – do wybudowania swojego domu letniego w stylu zakopiańskim. Budowę Willi Koliba, pierwszego domu w stylu zakopiańskim, ukończono w 1893 r.

Oryginalny zamysł Witkiewicza co do kształtu budynku nie przetrwał do naszych czasów – w 1901 r. Gnatowski zdecydował się dobudować skrzydło od strony zachodniej. Zaledwie pięć lat później Gnatowski zmarł, nie pozostawiwszy żadnych spadkobierców. Kolibę sprzedano, a jego etnograficzna kolekcja, która mieściła się w willi, została przekazana (zgodnie z ostatnią wolą właściciela) Muzeum Tatrzańskiemu w Zakopanem.

Po śmierci Gnatowskiego Koliba wielokrotnie zmieniała właścicieli i traciła wiele ze swego pierwotnego uroku. W 1935 r. – adaptując willę na dom wypoczynkowy – znacznie zmieniono wystrój pomieszczeń (większość zabytkowych pieców uległa rozbiórce, zniknęły unikatowe podłogi, a we wnętrzach zagościł styl art déco). Paradoksalnie okres okupacji nie przyniósł ze sobą zniszczeń – w willi mieściła się siedziba Hitlerjugend. Po wojnie Kolibę znów przekształcono w dom wypoczynkowy, a następnie w dom dziecka, który funkcjonował tam do 1984 r., kiedy to Muzeum Tatrzańskie rozpoczęło prace remontowe.

Muzeum Stylu Zakopiańskiego – filia Muzeum Tatrzańskiego otworzyło dla zwiedzających swoje podwoje w 1993 r. Do dzisiaj pozostaje jedynym miejscem w Polsce, które kompleksowo ukazuje historię, myśl i dorobek pierwszej opracowanej i zrealizowanej koncepcji stylu narodowego, opartego na budownictwie i zdobnictwie górali podhalańskich.

W Zakopanem przy ulicy Zamoyskiego znajduje się jedna z piękniejszych drewnianych willi. Budynek ten jest dziełem Stanisława Witkiewicza, twórcy stylu zakopiańskiego. Zaprojektował ją w latach 1894–1895 dla Bronisławy i Wincentego Korwin-Kossakowskich. Był to jego trzeci projekt architektoniczny rozwijający koncepcję stylu zakopiańskiego.

W latach 1895–1896 góralscy cieśle pod kierunkiem Wojciecha Roja i Jana Obrochty wznieśli willę, początkowo nazywaną Korwinówką. W 1899 r. dom zakupił Marcin Nałęcz-Kęszycki, aby ofiarować go swojej żonie Helenie z okazji ich srebrnego wesela. Na jej cześć zmienił również nazwę willi na Oksza (herb rodowy Heleny). Rok później Kęszycki zmarł, jego żona mieszkała w Okszy do śmierci w 1907 r. Kolejnym właścicielem domu był prof. Pietrzycki, który w czasie I wojny światowej sprzedał go Marii Bobrzyńskiej – w tym czasie w Okszy mieścił się pensjonat. W 1920 r. willę kupiło i przebudowało Towarzystwo „Odrodzenie”, znacznie zmieniając wygląd domu. W latach 1927–1932 w Okszy mieścił się internat zakopiańskiego gimnazjum. Podczas II wojny światowej znajdowała się w nim Szkoła Gospodarstwa Domowego (od listopada 1944 r. również ściśle tajna Ekspozytura Politechniki Warszawskiej), a po wojnie prewentorium dla dzieci i młodzieży. Na początku lat 60. przeprowadzony został remont kapitalny willi, w której później mieścił się dom wypoczynkowy. W 2006 r. budynek stał się własnością Muzeum Tatrzańskiego; został wpisany do rejestru zabytków i rozpoczęły się prace przygotowujące go do remontu. W 2011 r. Oksza została otwarta dla zwiedzających, a w jej wnętrzach prezentowane są dwie wystawy: „Zakopane – pępek świata” oraz „Sztuka pod Giewontem w latach 1880–1939”.

Na początku XX wieku Zakopane było bardzo modnym miejscem. Wśród bywających tu artystów, naukowców, lekarzy, a nawet działaczy politycznych był Jan Kasprowicz (1869–1926). Jest on znany przede wszystkim jako młodopolski poeta, tłumacz literatury angielskiej, francuskiej i niemieckiej, a także dramatopisarz i recenzent teatralny. Kasprowicz był jednak nie tylko znanym poetą i szanowanym profesorem Uniwersytetu Lwowskiego, ale i wesołym towarzyszem wieczorów w zakopiańskich kawiarniach, w których bywał ze Stefanem Żeromskim, Leopoldem Staffem czy Witkacym.

Kasprowicz bywał w Zakopanem wielokrotnie, a kiedy w 1923 r. kupił willę na Harendzie, osiadł tutaj na stałe. Zamieszkał w niej wraz ze swoją żoną, Marią z domu Bunin (Rosjanką, którą poznał we Włoszech). Jego willa na Harendzie – a od 1950 r. muzeum jemu poświęcone – znajduje się w połowie drogi między Zakopanem a Poroninem. Zbudowano ją na stromym zboczu, u którego stóp przepływa potok Zakopianka. Wejście do niej prowadzi przez werandę, z której roztacza się wspaniały widok na pobliskie góry. Dom na Harendzie wybudował w 1920 r. góral Jan Kluś-Fudala z przeznaczeniem na pensjonat. Niedługo potem sprzedał go angielskiej malarce Winifred Cooper, a od niej dom odkupił Kasprowicz. Założenie willi opiera się na wzorach typowej chałupy góralskiej z sienią (pokój stołowy) na osi wejścia, izbą czarną (salonik) po lewej i izbą białą (sypialnia) po prawej stronie.

W pokojach muzeum utworzonego przez Marię Kasprowiczową eksponowane są pamiątki po poecie i jego rodzinie: rękopisy, fotografie, obrazy, książki, meble. Wnętrza mieszkalne zachowano w takim stanie, w jakim pozostawiła je zmarła w 1968 r. żona poety. W salonie zwracają uwagę portrety Kasprowiczów malowane pastelami przez Stanisława Ignacego Witkiewicza oraz maska pośmiertna poety autorstwa Stanisława Gąsienicy-Sobczaka, „Johyma”. Na ścianach pokoi można podziwiać dzieła znanych artystów z przełomu wieków, m.in. Leona Wyczółkowskiego, Kazimierza Sichulskiego i Tymona Niesiołowskiego. W dawnej bibliotece poety umieszczono galerię obrazów Władysława Jarockiego, malarza i profesora ASP w Krakowie, zięcia Kasprowicza.

Obok willi, pośród drzew, znajduje się granitowe mauzoleum, w którym spoczywają Maria i Jan Kasprowiczowie.