Refleksyjnie wokół Ciężkowic

Koncepcję Źródlanego Szlaku oparto na dokonaniach bawarskiego księdza Sebastiana Kneippa, który, sam chory na gruźlicę, postanowił wyleczyć się, stosując kąpiele w lodowatym Dunaju. Był on zwolennikiem hydroterapii, ziołolecznictwa, gimnastyki, właściwej diety (ciekawostka: wynalazł kawę słodową i opracował recepturę chleba ziarnistego). Piątym filarem jego koncepcji był porządek w duszy pacjenta – „w zachowaniu umiaru leży przyczyna porządku. Każde za dużo, jak i za mało powoduje zamiast zdrowia, chorobę” – mówił „wodny doktor”. Zawdzięczamy mu również rozpropagowanie codziennych zabiegów higienicznych, kosmetyków i naturalnej odzieży. 

Kneipp wierzył, że właściwie wykorzystywana woda w postaci cieczy lub pary stymuluje organizm do pozytywnej regulacji jego funkcji. W ciężkowickim Parku Zdrojowym („kieszonkowym” w porównaniu z uznanymi kurortami) możemy przekonać się o tym dosłownie na własnej skórze. Na razie do zabiegów używa się wody z wodociągu, ale miasto jest już w trakcie procedur uzyskania koncesji na wydobywanie wody leczniczej z odwiertu w bezpośrednim sąsiedztwie parku. W części przeznaczonej do wodolecznictwa znajdziemy urządzenia do hydroterapii właśnie metodą Kneippa i tablice instruujące, jak z nich korzystać (chodzenie po mokrych kamieniach, polewanie zimną wodą, kąpiele rąk). Możemy też zdrowo pooddychać, siedząc przy tężni lub skorzystać z płatnych zabiegów (baseny z biczami wodnymi, masaże, balia). W arboretum (ogród dendrologiczny, gromadzący ciekawe okazy drzew) i alpinarium (ogród zbudowany ze skał i ziemi, prezentujący roślinność górską) można poddać się hortiterapii, czyli terapii ogrodniczej. Wykorzystuje się ją nawet w leczeniu ofiar wojny, ponieważ rośliny mają kojący wpływ na wszystkie ludzkie zmysły. 

Na terenie Parku Zdrojowego jest także wrzosowisko, plac zabaw dla dzieci, siłownia na świeżym powietrzu, park linowy, kawiarnia, toalety. W niedalekiej odległości znajduje się niebieski szlak pieszy prowadzący do Wodospadu Czarownic.

Dekadę temu kilka pogórzańskich gmin oraz Zespół Parków Krajobrazowych Województwa Małopolskiego wpadły na pomysł otwarcia centrum, zajmującego się kompleksowymi działaniami proekologicznymi oraz przybliżaniem walorów regionu. Obiekt powstał ostatecznie w Ciężkowicach, jako rozbudowa  Muzeum Przyrodniczego im. Krystyny i Włodzimierza Tomków (budynki połączone są przewiązką). 

Dla indywidualnych zwiedzających przygotowano niewielką interaktywną wystawę „Ziemia – woda – powietrze”, nie tylko odkrywającą w zajmujący sposób piękno i wyjątkowość Pogórza Ciężkowickiego, ale i ułatwiającą zrozumienie kluczowych zjawisk zachodzących w świecie przyrody. Idealna dla dzieci, ale i dorośli znajdą coś dla siebie (mogą np. skontrolować sobie liczbę uderzeń serca na minutę i przy okazji porównać to z pracą serca nietoperza). 

Pierwsza sala dotyczy żywiołu ziemi – poszerza wiedzę geologiczną o regionie, a dzięki ciekawostkom przybliża postać wyjątkowego mieszkańca Pogórza, nietoperza podkowca małego (m.in. obejrzeć można makietę  przedstawiająca jego lot).

Kolejna część wystawy została poświęcona wodzie – niezwykłemu żywiołowi, występującemu w wielu postaciach (jej ilość na Ziemi pozostaje niezmienna od milionów lat!). O tym, jak jest potężna i pełna nieokiełznanej siły, przekonamy się, robiąc arcyciekawą interaktywną symulację powodzi. Poprzez zmianę parametrów, takich jak intensywność opadów, prace budowlane w terenie czy nasadzenia na brzegach rzeki możemy zobaczyć, jaki obszar doliny zostałby zalany przez rzekę Białą (punkt obowiązkowy dla każdego włodarza miasta czy wsi planującego zabetonowanie jak największej przestrzeni). Mimo że woda jest dla ludzi najbardziej destrukcyjnym żywiołem, nie da się bez niej żyć. I trzeba ją szanować! Niezwykle kształcące są interaktywne tablice, dzięki którym uświadomimy sobie, ile wody potrzebne jest do wyprodukowania kilograma masła, a ile do telefonu komórkowego czy samochodu (dużo za dużo!). Inne pokazują, ile wody zawierają warzywa z pól i ogrodów albo który produkt nie ma jej w ogóle. 

Po przeciwnej stronie pokazany został w atrakcyjny sposób model Układu Słonecznego. Z kolei w sali poświęconej powietrzu chodzimy nieomal z głową w chmurach (przy okazji dowiemy się, jak nazywają się pierzaste baranki, a jak ciężkie deszczowe smugi). To miejsce pełne gier i zabaw wzmacniających ekologiczne postawy. Niezłym wyzwaniem jest dmuchanie (najlepiej wspólnie) w wiatraczek, na tyle mocno i długo, by rozświetlić lampki w oknach kamieniczek (na szczęście tylko tych z makiety).

Najmłodsza (i najbardziej kontrowersyjna*) atrakcja regionu to modna w obecnych czasach podniebna trasa spacerowa wśród koron drzew, idealna dla kogoś, kto nie ma doświadczenia w chodzeniu po prawdziwym lesie, chce dowiedzieć się jak najwięcej o naturalnym środowisku w zanurzając się w nim albo po prostu boi się kleszczy. Nie ma „widoków”, ale dzięki dwóm lunetom możemy podejrzeć pasmo Brzanki.

W tygodniu czy też późnym popołudniem jest niewielu turystów i to najlepszy czas, żeby samemu przemierzać tę ponadkilometrową kładkę, korzystając z dobrodziejstw, które daje obecność drzew. Las produkuje tlen (wszystkie lasy na Ziemi produkują go 26 miliardów ton rocznie – czy można to sobie wyobrazić?), a pochłania dwutlenek węgla, dlatego w leśnym powietrzu jest 70 razy mniej drobnoustrojów chorobotwórczych niż w mieście. Po doświadczeniach z pandemii COVID zdajemy się to bardziej cenić i walczyć o prawo do drzew w mieście. Taki spacer może być wartościową lekcją zarówno dla dzieci, jak i dorosłych, o tym, czym jest zrównoważony rozwój i że odpowiedzialność za losy planety jest sprawą priorytetową dla wszystkich. 

Wzdłuż ścieżki rozmieszczono tablice edukacyjne, z przystępnie zilustrowanymi najważniejszymi informacjami na temat procesów życiowych roślin, niezbędnymi do zrozumienia, czym jest ekosystem leśny. To bardzo ważne, żeby nie ulegać bambizacji, czyli wyidealizowanemu i naiwnemu postrzeganiu świata przyrody w sposób ukształtowany przez filmy rysunkowe dla dzieci i inne przekazy z dziedziny kultury masowej. W prawdziwym życiu obumarłe drzewa stają się pokarmem dla nowego pokolenia roślin, a drapieżniki i mięsożercy czy też te wszystkie „obrzydliwe” żmije, larwy, ślimaki, ropuchy, (a nawet kleszcze) są tak samo ważnym elementem całego systemu. 

Najlepiej oczywiście zapamiętuje się ciekawostki przyrodnicze. Kto jest sprytniejszy – wiewiórka czy gronostaj? Kto wytrwalszy – dzięcioł czy nornica? Kto bardziej nieustępliwy – borsuk czy kuna? To, że buk jest drzewem liściastym, to sprawa oczywista, ale że cis jest drzewem iglastym (drzewem, nie krzewem!) – już nie aż tak bardzo. Z kolei dzięki znajomości prawidłowej odpowiedzi na pytanie, czy bór jest lasem iglastym czy liściastym, można by wygrać niejeden teleturniej. Na żądnych fizycznej aktywności prócz ośmiu przystanków edukacyjnych czeka sześć sprawnościowych. Dla niektórych sporym wyzwaniem może być sama świadomość, że wędrujemy prawie dwadzieścia metrów nad ziemią… Powrót, z zachowaniem ostrożności, odbywa się asfaltową drogą, przy której leży otoczony starymi drzewami cmentarz wojenny nr 141. Warto wstąpić na chwilę zadumy i refleksji.

Budynek MCEE i ścieżkę, oddalone od siebie o około półtora kilometra, w przyszłości ma połączyć „szlak nietoperzowy” z dziesięcioma przystankami edukacyjnymi w charakterystycznym dla regionu stylu latarni kupieckich stawianych dawniej przy traktach handlowych.

*kontrowersyjność ścieżki wynika przede wszystkim ze stosunku ceny (zarówno inwestycji, jak i biletów wstępu) do ilości obecnie proponowanych atrakcji.

Niedaleko od Ciężkowic (około 20 minut samochodem) znajduje się Jamna. Mamy dwie atrakcyjne drogi, by do niej dotrzeć: przez Kąśną Dolną lub Bruśnik. To jedno z tych miejsc, które wydają się niepozorne, być może położone w nieszczególnym miejscu (co naprawdę warto zweryfikować!), a przyciągają i zachwycają niezwykłym, kameralnym klimatem. Zaskakujące, ile rzeczy można tam robić! 

Po pierwsze: obecnie na Jamnej współegzystują trzy obiekty: Bacówka (kompleks dawnego schroniska górskiego plus bonus – bezpłatna wieża widokowa z panoramą Pogórza, Beskidu Sądeckiego, Jeziora Rożnowskiego i Tatr), Schronisko Dobrych Myśli (chata z drewnianych bali, z widokowym tarasem i świetną kuchnią oraz wypożyczalnia rowerów, także elektrycznych), Chatka Włóczykija (gospodarstwo agroturystyczne z ogrodem warzywnym, polem, młodą winnicą, zagrodą ze zwierzętami). Cyklicznie organizowane są tu koncerty piosenki turystycznej i poezji śpiewanej. 

Przez Jamną przebiega wiele znakowanych szlaków PTTK pieszych i rowerowych, a także stworzone pod patronatem stowarzyszenia „Jamna dla pokoleń” quest „Tajemnica Jamnej”, „Międzypokoleniowy szlak spacerowy nordic walking” oraz ścieżka przyrodniczo-sensoryczna „Leśne Kąpiele”. Ta ostatnia, biegnąca żółtym szlakiem pieszym, ma za zadanie upowszechniać walory lecznicze lasu (instrukcje znajdują się na tablicy informacyjnej przy bacówce, niestety sama ścieżka wymaga więcej uwagi ze strony pomysłodawców).

Po drugie: na Jamnej znajdują się prężnie działający Dominikański Ośrodek Duszpasterstwa Akademickiego oraz kościół Matki Bożej Niezawodnej Nadziei, stworzone w tym miejscu, aby wyrównać balans dobrej energii po krwawej pacyfikacji wsi w 1944 roku i powojennym wyludnieniu Jamnej.

Do każdej z tych lokalizacji można dojechać samochodem. Wybór miejsca zależy od aktualnego stanu ducha.

A co by było, gdyby wyłączyć telefon na czterdzieści minut, nawet na pół godziny? Czy umiemy nie sprawdzać, nie dokumentować, nie relacjonować – tylko (a może „aż”) naprawdę poczuć ziemię pod stopami czy wiatr od pogórzańskich łąk i lasów? Świadomie współtowarzyszyć w wędrówce bliskiej osobie?

Wyjątkowy pomysł na takie poznawanie walorów Pogórza Rożnowskiego to edukacyjno-przyrodnicza ścieżka więzi i relacji. Wytyczono ją jako pętlę wokół Schroniska Dobrych Myśli. Na początku na wielki plus trzeba zaliczyć dobrze oznaczone kierunki (np. tablice „start/meta” lub „skręt w lewo” w miejscu, w którym intuicyjnie poszlibyśmy w prawo) oraz graficzne pokazanie, w którym punkcie trasy się znajdujemy. Można powiedzieć, że jest to „leśny spacer coachingowy”: na przystankach trasy umieszczono ciekawie pomyślane tablice z informacjami o otaczającej nas przyrodzie, a jednocześnie zachęcające do refleksji. Przy rozpoczynającej spacer tablicy zatytułowanej „Odwaga”, znajdziemy skałę z województwa świętokrzyskiego. Co tu robi? Przecież piaskowiec ciężkowicki byłby bardziej na miejscu? A jednak, mimo że skała nie jest stąd, wpasowała się w otoczenie, co unaocznia, że my też musimy egzystować w różnych środowiskach. Podobne skojarzenia poprowadzą nas przez tak proste prawdy jak to, że różnorodność jest cenna, młodzi ludzie potrzebują wsparcia, korzenie decydują o sile nie tylko drzew, ale i ludzi, a o więzi trzeba dbać. O kluczowych wartościach – takich jak odwaga, tolerancja, rozwój, cierpliwość, wiara, nadzieja – warto rozmawiać, i to naprawdę dobre miejsce, aby spróbować. Na tablicach znajdziemy nie tylko pasujące do okoliczności cytaty na ich temat, ale i wskazówki („Zostaw tu troski, przypomnij sobie miłe chwile i rozmawiaj o nich”) oraz ważne pytania, których czasem boimy się samym sobie zadać („Dokąd prowadzi Cię Twoja ścieżka?”). W tym sensie jest to trasa dla odważnych, którzy nie boją się spotkania ze sobą, rozmowy z bliskimi o rzeczach, które na co dzień przemilczamy. Ale – jak mówił Muhammad Ali – „Ten, kto nie ma odwagi podjąć ryzyka, niczego w życiu nie osiągnie”. 

Pogórze nieustannie zachwyca. Łagodne wzgórza z pięknymi widokami, winnice na zboczach wzniesień, cieniste doliny rzek i potoków, przedziwne formacje skalne, lasy, świeże powietrze, ale też energia mieszkańców, aby było jeszcze ciekawiej, zachęcają – przyjedź, pobądź, pokochaj.