Obserwatorium Krakowskie od 1791 roku miało swoją siedzibę w Krakowie przy ulicy Kopernika (na terenie nowo powstałego Ogrodu Botanicznego). Na początku XX wieku, w miarę rozwoju miasta, wzrastało zanieczyszczenie atmosfery (również światłem), co utrudniało, a z czasem uniemożliwiło obserwacje. Profesor Banachiewicz, wkrótce po tym, jak objął stanowisko dyrektora Obserwatorium Krakowskiego, podjął inicjatywę utworzenia pierwszej zamiejskiej stacji obserwacyjnej. Przy wyborze lokalizacji placówki brano pod uwagę wiele czynników. Musiało to być miejsce położone jak najwyżej, ale jednocześnie niezbyt daleko i w dobrym połączeniu z Krakowem. Poszukiwania toczyły się w Górach Świętokrzyskich, Beskidach i Gorcach. Ostatecznie wybrano Łysinę (tak dawniej nazywał się Lubomir), odległą od Krakowa o 33 km. Wysokość góry określano wówczas na 912 m n.p.m. Panowało tam małe zachmurzenie, w okolicy nie było rozwiniętego przemysłu ani zanieczyszczenia nieba światłem. Należy podkreślić jeszcze jedną zaletę tego miejsca – przy dobrej widoczności szczyt można było dostrzec z Krakowa, co było istotne, gdyż zamierzano wykorzystywać ten fakt do bezpośredniej komunikacji placówki z ośrodkiem macierzystym. Przekaz informacji pomiędzy ośrodkami miał się odbywać przy wykorzystaniu alfabetu Morse'a nadawanego za pomocą heliotropu, ale tylko wtedy, gdy atmosfera była czysta. Można było również skorzystać z telegrafu zamontowanego na stacji kolejowej w Kasinie Wielkiej, oddalonej około 9 km od Obserwatorium.

Właścicielem terenu na szczycie Łysiny był w owym czasie książę Kazimierz Lubomirski, który przekazał na rzecz stacji 10 ha lasu wokół szczytu oraz drewnianą leśniczówkę. Na cześć ofiarodawcy szczyt góry został w 1932 roku przemianowany na Lubomir, a nazwę Łysina otrzymał jeden z niższych wierzchołków pasma.

Prace nad uruchomieniem placówki rozpoczęły się jesienią 1921 roku, a stacja zaczęła działać w 1922 roku: w czerwcu wyruszyła z Obserwatorium Krakowskiego wyprawa wioząca sprzęt i zaopatrzenie, kierował nią Jan Gadomski, asystent Obserwatorium Krakowskiego i pierwszy kierownik stacji astronomicznej na Lubomirze, towarzyszył mu praktykant Antoni Czemierko. We wrześniu 1922 roku prace organizacyjne na szczycie były ukończone i stacja mogła funkcjonować.

Początkowo na stację składały się: domek myśliwski, który jednocześnie stanowił budynek mieszkalny, drewniany pawilon obserwacyjny z otwieranym dachem mieszczący dwa refraktory: Steinheila z 135-mm obiektywem i Fraunhofera z 76-mm obiektywem. Obok pawilonu znajdowała się platforma, tak zwana glorietka, z której prowadzono obserwację nieba blisko horyzontu, oraz budka meteorologiczna z następującymi instrumentami: klatką angielską z termometrami, barometrem rtęciowym, aneroidami Fuessa i Goldschmidta, deszczomierzem Hellmanna i wiatromierzem Wilde'a umieszczonym na słupie. Jedynym urządzeniem elektrycznym była radiostacja odbiorcza z 300-metrową anteną, której używano głównie do nasłuchu sygnałów czasowych, ze względu na znaczny pobór prądu, który czerpany był z akumulatorów. Do stacji obserwacyjnej nie dociągnięto bowiem przewodów prądowych.

W 1925 roku w obserwatorium pojawiła się jeszcze luneta Merza z obiektywem 115-mm i 46-krotnym powiększeniem, a w latach trzydziestych został wmurowany słup służący do umocowania lunety. Również wtedy został wybudowany drugi pawilon obserwacyjny. Stacja była wyposażona dość skromnie.

Domek myśliwski miał cztery pomieszczenia: kuchnię, pokój mieszkalny obserwatora, pokój pomocnika obserwatora oraz pracownię. Pomocnikiem astronoma przez pierwsze 5 lat był Jan Drabik, a po nim Władysław Lis. Pracownia była wyposażona w niedużą bibliotekę, chronometr, odbiornik radiowy na akumulatory, arytmometr, biurko, stół i krzesła. Nie było prądu ani telefonu.

Stacja na Lubomirze była terenową jednostką Uniwersytetu Jagiellońskiego, więc prace badawcze prowadzili tam pracownicy Obserwatorium Krakowskiego, którzy byli jednocześnie kierownikami placówki. Zdarzało się, że w stacji gościnnie pracowali również inni naukowcy, m.in. Kazimierz Kordylewski, Tadeusz Olczak czy Stefan Szczyrbak. Prowadzono tam głównie obserwacje gwiazd zaćmieniowych. Gromadzono również dane meteorologiczne.

W okresie istnienia stacji na Lubomirze dokonano i opublikowano łącznie 20 891 wizualnych ocen jasności gwiazd zaćmieniowych metodą Argelandera, co stanowi około 25 procent wszystkich obserwacji, jakie w okresie 1922–1944 wykonano w ośrodku krakowskim.

Pierwsza kometa odkryta przez Polaka

Na stacji Lubomir odkryto również dwie komety. Pierwszą z nich odkrył 3 kwietnia 1925 roku Lucjan Orkisz. Odkrycia dokonał podczas przeglądu nieba przy użyciu lunety Merza. Był to obiekt ósmej wielkości gwiazdowej (czyli około sześć razy ciemniejszy od najsłabszych gwiazd widocznych gołym okiem) w gwiazdozbiorze Pegaza, a Orkisz początkowo uznał go za mgławicę. Po sprawdzeniu pozycji domniemanej mgławicy w katalogu okazało się jednak, że jest to kometa. Orkisz poświęcił się badaniom tej komety, która stała się podstawą jego pracy doktorskiej. Kometa ta została oznaczona jako C/1925 G1 Orkisz i była to pierwsza kometa odkryta przez Polaka.

Drugą kometę odkrył Władysław Lis, pomocnik astronomów w stacji na Lubomirze, mieszkaniec Węglówki. Dostrzegł on 17 lipca 1936 roku gołym okiem w gwiazdozbiorze Małego Lwa rozmyty obiekt. Gdy tylko upewnił się, że to kometa, postanowił niezwłocznie zawiadomić Obserwatorium Krakowskie. Ponieważ minęła już godzina kontaktu heliotropem, Lis udał się na stację kolejową do Kasiny Wielkiej, gdzie chciał skorzystać z telegrafu. Pracownik stacji odmówił otwarcia pomieszczenia z tym urządzeniem, więc komunikat nadano dopiero następnego dnia rano. Okazało się, że kometę tę równocześnie z Lisem zaobserwował Japończyk Sigeru Kaho oraz pracujący w Aszchabadzie astronom polskiego pochodzenia Stefan Kozik. Mimo to Lisa uznano za współodkrywcę komety, którą nazwano C/1936 OI Kaho-Kozik-Lis. Obie komety znalazły się w herbie gminy Wiśniowa.

Wojna

15 września 1944 roku stacja została zniszczona wskutek działań wojennych. Spalone zostały zabudowania wraz z biblioteką i dziennikami obserwacyjnymi z dwudziestu lat, natomiast sprzęt skonfiskowali hitlerowcy. Ocalał jedynie chronometr i radio, które Lis zdołał ukryć w lesie. Załoga obserwatorium złożona z rodziny Władysława Tęczy i Władysława Lisa została sprowadzona do Węglówki, a później uwolniona.
Po wojnie brano pod uwagę odbudowanie stacji, ale ostatecznie plany te nie zostały zrealizowane. Do pomysłu powrócono dopiero w XXI wieku – 22 marca 2003 roku został zawiązany Komitet Odbudowy Obserwatorium Astronomicznego na Lubomirze. Przewodniczącym komitetu został Wójt Gminy Wiśniowa Julian Murzyn. Utworzono dwa zespoły: programowy, którego przewodniczącym został prof. dr hab. Jerzy Kreiner, oraz finansowy, któremu przewodniczył mgr Ryszard Leśniak.

Odbudowa

Urząd Gminy Wiśniowa w 2005 roku złożył wniosek o dofinansowanie odbudowy Obserwatorium Astronomicznego. Udało się otrzymać dofinansowanie w ramach ZPORR 2004–2006, a Zarząd Województwa Małopolskiego, podjął uchwałę (nr 1356/05) o dofinansowaniu odbudowy Obserwatorium.

W lipcu 2006 roku został wmurowany kamień węgielny, a oficjalna uroczystość odbyła się w 70. rocznicę odkrycia komety przez Władysława Lisa. W niespełna rok później, 18 kwietnia 2007 roku, podjęta zostaje uchwała o nadaniu Obserwatorium Astronomicznemu imienia Tadeusza Banachiewicza. Poświęcenie i oficjalne otwarcie Obserwatorium Astronomicznego nastąpiło 6 października 2007 roku.

Przedsięwzięcie „Odbudowa przedwojennego Obserwatorium Astronomicznego – Miasteczko Gwiezdne Lubomir” mogło zostać zrealizowane dzięki dofinansowaniu w ramach Zintegrowanego Programu Operacyjnego Rozwoju Regionalnego (ZPORR) ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego, budżetu państwa oraz budżetu gminy.

Źródło: http://obserwatorium.lubomir.weglowka.pl/