Spacer warto rozpocząć od zwiedzenia gmachu Collegium Maius. Zgromadzono tu wiele ciekawych eksponatów, w tym zegary słoneczne. Trzy z nich są częścią zbioru instrumentów astronomicznych zapisanych Uniwersytetowi Jagiellońskiemu przez Marcina Bylicę z Olkusza w 1494 roku. Są to: globus nieba, torquetum oraz astrolabium, wszystkie datowane na ok. 1480 rok. Ich wykonanie przypisuje się Hansowi Dornowi, wiedeńskiemu konstruktorowi instrumentów astronomicznych. W muzeum znajduje się także najstarszy dziś znany instrument naukowy w Polsce, arabskie astrolabium z 1054 roku z Kordoby. Przybycie tych przedmiotów z Budy do Krakowa w 1493 roku było prawdziwym świętem uczelni. Korzystał z nich zapewne studiujący tu w latach 1891‒1895 Mikołaj Kopernik.

Muzeum Uniwersytetu Jagiellońskiego posiada również sporą kolekcję kilkudziesięciu późniejszych, przenośnych zegarów słonecznych. Szczególnie piękne są te, które służyły podróżnikom: niewielkie słoneczniki typu norymberskiego, z kompasami z nitką pełniącą fukcję gnomonu.

Kiedy już obejrzymy wszystkie skarby w gmachu, warto pospacerować po ogrodzie, w którym także natkniemy się na zegar słoneczny.

CIEKAWOSTKA
Marcin Bylica z Olkusza (znany też na Węgrzech jako Márton Ilkusi) po ukończeniu studiów na Akademii Krakowskiej wyjechał do Italii, aby tam wykładać astronomię. W 1464 roku, podczas pobytu w Rzymie, poznał matematyka i astronoma niemieckiego, znanego pod pseudonimem Regiomontanus, przyszłego reformatora kalendarza. Wkrótce, na zaproszenie Jánosa Vitéza, biskupa Ostrzychomia, obaj przybyli na Węgry, by nauczać w nowo powstałej Akademii Istropolitana w Pożoń (węg. Pozsony, niem. Pressburg, także Preszburg, dzisiejsza Bratysława). Po 1467 roku Bylica został mianowany na królewskiego astrologa i przebywał w węgierskiej Budzie, gdzie na tronie zasiadał wówczas Maciej Korwin. Bylica sporządzał horoskopy dla króla, a jednocześnie wykładał i pisał prace dotyczące astronomii, pełnił też funkcję plebana w budzieńskiej parafii. Marcin z Olkusza umarł w 1493 roku, swoje cenne przyrządy astronomiczne oraz księgozbiór zapisał w testamencie Akademii Krakowskiej.

Jednym z najnowszych krakowskich słoneczników jest okazały zegar na dachu przybudówki zamykającej dziedziniec Liceum im. Nowodworskiego, który powstał dla uczczenia 400-lecia założenia tej sławnej szkoły w 1988 roku.

Na południowej ścianie kościoła Mariackiego znajduje się zegar słoneczny zaprojektowany przez Tadeusza Przypkowskiego. To jeden z najbardziej spektakularnych zegarów słonecznych Krakowa. Gnomonik umieścił go w miejscu, gdzie z dawien dawna znajdował się miejski zegar słoneczny. Być może jedną z wcześniejszych wersji zegara zaprojektował w połowie XVIII wieku jeden z przodków Tadeusza, Jan Józef Przypkowski, profesor Uniwersytetu Jagiellońskiego.

Zegar został wykonany techniką sgraffito bezpośrednio na cegle w 1954 roku, co możemy odczytać z malowidła. Gnomon tego zegara został wykonany w kształcie krzyża z otworkiem, dzięki czemu rzuca na tarczę punkt świetlny. Na zegarze rozrysowano linie godzinowe i deklinacyjne dat. Przypkowski z uwielbieniem stosował wszędzie, gdzie mógł, łacińskie sentencje związane z czasem, dlatego na zegarze umieścił napis: Dies nostri quasi umbra super terram et nulla est mora, co jest dosłownym cytatem z Wulgaty (tj. biblii we wczesnośredniowiecznym łacińskim przekładzie św. Hieronima) i znaczy: Dni nasze jako cień na ziemi mijają bez żadnej zwłoki.

Chaczkar (z orm. kamień krzyżowy) to w kulturze ormiańskiej zarówno współcześnie, jak i przed wiekami, kamień upamiętniający ważne wydarzenia, rocznice i zmarłych. Krakowski chaczkar, zaprojektowany przez architekta Jacka Chrząszczewskiego według tradycyjnych symboli, jakie można znaleźć jeszcze i dziś na przykład w ormiańskiej katedrze we Lwowie, stanął przy kościele św. Mikołaja w 2004 roku. Lwów bowiem przez wiele stuleci, jeszcze do ostatniej wojny, był dla Ormian najważniejszym ośrodkiem życia na ziemiach polskich, od czasu, kiedy żyją w diasporze. Na krakowskim chaczkarze architekt umieścił ornament kwitnącego drzewa krzyża, które ‒ zgodnie z legendą ‒ miało zakwitnąć po męczeńskiej śmierci Chrystusa. Kamienna płyta z piaskowca upamiętnia Ormian, którzy od XIV wieku zaczęli zamieszkiwać na ziemiach polskich i położyli wiele zasług dla Rzeczpospolitej. Monument ten jest także poświęcony ofiarom ludobójstwa dokonanego na Ormianach w Turcji w 1915 roku oraz Polakom i Ormianom zamordowanym przez ukraińskich nacjonalistów z UPA w latach 1939‒1945. O nieuchronności przemijania i wielowiekowej historii narodu ormiańskiego przypomina wyrzeźbiony w górnej części elewacji południowej chaczkaru zegar słoneczny.

Aby zobaczyć ten zegar słoneczny, musimy poprosić pracowników Obserwatorium Astronomicznego o wpuszczenie nas na taras tej ciekawej placówki. Historia słonecznika wmurowanego w ścianę tarasu wiąże się oczywiście z postacią założyciela obserwatorium, Jana Śniadeckiego, matematyka i astronoma, który rozpoczął urządzanie ‒ jak mówiono wówczas ‒ gwiazdarni już w 1787 roku.

Warto też dodać, że z Collegium od 12 lutego 1946 do 1 kwietnia 1984 nadawano sygnał czasu. Sygnał nadawany był ręcznie, codziennie na żywo. Poprzedzało go połączenie się za pomocą tzw. gorącej linii z rozgłośnią Radia Kraków przy ulicy Szlak. Tradycja nadawania sygnału czasu w Krakowie sięga jednak czasów dawniejszych. W dniu 19 lutego 1838 roku, dokładnie o godzinie 12.00, z dachu obserwatorium po raz pierwszy dano znak chorągwią w kierunku wieży kościoła Mariackiego. Od tej pory tak właśnie sygnalizowano hejnaliście moment nastania południa.

Park zawdzięcza swoją nazwę istniejącej tu od lat 30. XIX wieku strzelnicy należącej do krakowskiego Bractwa Kurkowego, które ulokowało siedzibę w niewielkim pałacyku w stylu orientalnym (Celestacie), w którym dziś znajduje się jeden z oddziałów Muzeum Krakowa. Po 1945 roku, gdy Bractwo zostało rozwiązane, park uległ procesowi powolnego dziczenia. W 2007 roku, po gruntownej rewitalizacji parku, na skrzyżowaniu alejek ustawiono zegar słoneczny. Jest to bardzo prosty czasomierz wykonany z okrągłej płyty piaskowca ustawionej na niewielkim cokole.

W maju 1925 roku powołano do życia Wyższe Studium Handlowe, które było zaczątkiem dzisiejszego Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Nad wejściem do siedziby widniał niegdyś napis z łacińską sentencją: Rerum cognoscere causas et valorem, czyli: Poznawać przyczynę i istotę rzeczy. Stąd pewnie twórcy ogromnego zegara słonecznego zdecydowali, aby i współcześnie na czasomierzu znajdującym się na kampusie uczelni odmalować tę samą sentencję, która do dziś stanowi motto Uniwersytetu.

Kościół pw. św. Floriana na krakowskim Kleparzu to jeden z najstarszych kościołów parafialnych. Stał w obecnym miejscu już na początku XIII wieku. Dzisiejszy kościół, wzniesiony być może na fundamentach tamtego dawnego, należy jednak do epoki baroku. Kiedy wejdziemy do przedsionka zakrystii (musimy wcześniej umówić się na wizytę), zauważymy, że w jedną ze ścian został wmurowany fragment kamiennej tarczy zegara słonecznego. Trudno jednoznacznie określić, kiedy zegar powstał, gdyż kształt liter na tarczy wskazuje, że mógł to być XVI wiek, jednak linie godzinowe nakreślono jeszcze według zasad średniowiecznych. Zegar został odkryty przez Feliksa Przypkowskiego, ojca wspomnianego już Tadeusza.

Klasztor oraz kościół św. Franciszka Salezego zbudowano dla sprowadzonego do Krakowa zakonu sióstr wizytek, czyli Zakonu Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny. Zgromadzenie powstało w pierwszej połowie XVII wieku we Francji, a do Krakowa sprowadził je biskup Jan Małachowski w 1681 roku. Kompleks klasztorny wybudowano według projektów włoskiego architekta Jana Solariego. Prace przy jego wzniesieniu zakończono w 1695 roku. Wówczas na południowej ścianie kościoła powstał zegar słoneczny. Wykonano go techniką sgraffito i zamieszczono na nim sentencję: „Życie sen krótki”. Pośrodku widoczny jest herb zakonu: Najświętsze Serce Pana Jezusa.

Ten bardzo wymyślny zegar słoneczny, który wydaje się bliźniaczym ornamentem dla rozpiętego powyżej pająka na sieci, zaprojektował Teodor Talowski dla jednego z krakowskich budynków, w którym sam zresztą zamieszkał. Kamienica Pod Pająkiem powstała w 1889 roku. Zegar pełni obecnie jedynie funkcję dekoracyjną, ponieważ został uszkodzony podczas ostatniej restauracji kamienicy i wskazuje bardzo niedokładny czas. Architekt jednak poprawnie go skonstruował. Odwrócone rzymskie cyfry oznaczają godziny lokalne.

Zegar słoneczny umieszczony w kompleksie uczelnianym Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie swoim wyglądem wpisuje się naturalnie w charakter badań uczelni.  Został wykonany z oryginalnego koła wyciągowego starej wieży szybu kopalni węgla kamiennego w Jastrzębiu Zdroju. Jest zegarem równikowym, to znaczy, że jego tarcza jest równoległa do płaszczyzny równika ziemskiego, a gnomon ustawiony jest równolegle do osi obrotu kuli ziemskiej. Zegar ma dwie skale, u góry dla czasu letniego (promienie słoneczne padają na tę skalę tylko w miesiącach wiosenno-letnich) i u dołu dla zimowego (do odczytu tylko w miesiącach jesienno-zimowych).