Krakowskie ślady św. Mikołaja

O popularności kultu św. Mikołaja w Polsce dawniej i dziś może świadczyć choćby duża liczba kościołów, którym św. Mikołaj patronuje. Jest ich ponad 300. Pierwsze wzmianki o krakowskim kościele pod tym właśnie wezwaniem pojawiły się w XIII wieku, choć istnieje wiele przesłanek wskazujących na to, że świątynia istniała na tym miejscu o wiele wcześniej. Początkowo należała do benedyktynów tynieckich, którzy w 1467 roku przekazali ją Akademii Krakowskiej. Jakże inaczej wyglądało wtedy otoczenie kościoła. Opasywał go cmentarz, nieopodal stała szkoła, w której chłopców uczono czytania, pisania i posługi liturgicznej. Kościół stał na niewielkim wzniesieniu, a jego bryłę opływała jedna z odnóg Prądnika, wpadająca gdzieś w tej okolicy do koryta Wisły. Tutaj ulokowały się młyny i zapewne folusze, pralnie, farbiarnie. Nieco dalej za zabudowaniami kościelnymi, w kierunku dzisiejszej ulicy Blich, na nadrzecznych łąkach swoje płótna bielili blicharze (stąd nazwa ulicy). Sięgał tu też staw, którego drugi brzeg wypadał gdzieś w okolicach dzisiejszej ulicy św. Sebastiana. Gotyckiej budowli nie zdołały zniszczyć ani pożar, ani powódź, ale zrobili to w 1656 roku Szwedzi. Odbudowano go w stylu barokowym. Z dawnego wyposażenia zachowało się niewiele, m.in. (dawniej wiszący w ołtarzu głównym) renesansowy obraz Maryi ze św. św. Mikołajem i Stanisławem.

Z kościoła, który przez większość swojej historii pozostawał poza murami miasta, udajmy się w kierunku obecnej ulicy Mikołajskiej ‒ jej nazwa wywodzi się od wezwania kościoła św. Mikołaja. Kiedy jeszcze istniały mury miasta, Bramą Mikołajską, zlokalizowaną tuż przy warownym kościele na Gródku, przybywali podróżni z Rusi, przez Sandomierz do Krakowa. Brama powstała prawdopodobnie w 1312 roku (zastąpiła wcześniejszą Bramę Rzeźniczą) i istniała do 1812 roku, kiedy to cesarz Franciszek I nakazał rozebrać mury i zasypać fosę stanowiącą część umocnienia miejskiego. Brama Mikołajska była jedną z 9 bram, którymi można się było dawniej dostać do miasta.

Docieramy do Małego Rynku, a dalej kierujemy się w stronę kamienicy będącej od 1584 roku siedzibą Arcybractwa Miłosierdzia. Zostało ono powołane przez jezuickiego kaznodzieję, Piotra Skargę, aby realizować ideę pomocy szerokiej, w owym czasie, rzeszy ubogich, a wstydzących się żebrać. Bezpośrednim powodem zawiązania Bractwa było spotkanie Skargi z ubogą żoną stolarza Walentego, Magdaleną. Małżeństwo to żyło w ubóstwie wraz z trójką dzieci. Piotr Skarga przy Bractwie powołał także tzw. Komorę Potrzebnych, późniejszy Bank Pobożny, w którym udzielano pożyczek pod zastaw klejnotowy lub sukienny.

Jedną z ważniejszych form działalności charytatywnej organizacji było udzielanie posagów ubogim dziewczętom, by zapobiec ich prostytucji. W tym celu wystawiono skarbonkę św. Mikołaja, do której bracia zbierali datki, by 6 grudnia rozdzielać pieniądze na posagi dla potrzebujących dziewcząt. Jednym z większych datków na ten cel była ofiara złożona przez Mikołaja Zebrzydowskiego.

Trudno dostrzec wtopioną w rząd kamienic przy ul. Szpitalnej niepozorną fasadę prawosławnej świątyni, która kryje wnętrza wspaniale wyposażone zarówno w sztukę dawną, jak i współczesną. Pamiętamy, że Mikołaj ‒ wedle tradycji działający w Grecji ok. III wieku ‒ jest tak samo związany z kościołem zachodnim, jak i wschodnim. Tu w cerkwi odnajdujemy więc dość szybko ikonę z jego wizerunkiem. Jest wyjątkowa. Jej środek wypełnia ubrana w srebrną sukienkę postać świętego, namalowana w XIX wieku, ramy obrazu zaś (tzw. klejma) są potraktowane przez współczesnego artystę jako swoisty komiks przedstawiający sceny z życia świętego. Tym artystą jest nie kto inny, jak Jerzy Nowosielski, długoletni parafianin kościoła przy Szpitalnej. Śledzenie dziejów Mikołaja widzianych oczami Nowosielskiego rozpocznijmy od lewego górnego rogu klejmy. Widzimy jego narodziny, dalej wyświęcenie go na diakona i kapłana. Następnie Mikołaj obdarowuje trzy ubogie siostry, ucisza burzę na morzu, dokonuje cudu z kobiercem w Konstantynopolu. W kolejnej scenie św. Mikołaj zostaje złożony do trumny. Następna scena to znów cudowne uratowanie jednego z kapłanów przed ścięciem. Dalej wyświęcenie Mikołaja na biskupa, oddanie go na naukę. A na koniec Mikołaj uzdrawia opętanego. Przy Szpitalnej natrafimy na więcej dzieł Jerzego Nowosielskiego.

Spacer możemy zakończyć przy kolejnej świątyni obrządku wschodniego, przy cerkwi greckokatolickiej pw. Podwyższenia Krzyża Świętego, gdzie w przedsionku do kościoła znów zetkniemy się z dziełami Jerzego Nowosielskiego. I tu ponownie odnajdziemy św. Mikołaja.

Mikołaj wedle tradycji nie zaprzestał czynienia cudów także po śmierci, nadal stanowi źródło ludzkiej pociechy i uzdrowień, a my wciąż chcemy wierzyć w jego opiekę.