Rowerowa trasa wielicka

Pierwszym naszym celem jest zalew Bagry, popularne kąpielisko, królestwo sportów wodnych i mekka wędkarzy, a zarazem miejsce nie dość odkryte, wciąż dzikie i oferujące wiele przyrodniczych i rowerowych atrakcji. Z centrum najwygodniej dostać się nad Bagry ulicą Kopernika, następnie ciągiem ścieżek rowerowych wzdłuż alei Powstania Warszawskiego (tuż przy Ogrodzie Botanicznym UJ, gdzie można natknąć się na dzięcioły zielone czy wilgi), by mostem Kotlarskim przedostać się na Zabłocie. Tam warto zapuścić się w labirynt uliczek, które, poddane presji nowej zabudowy, zachowały jeszcze nieco przedwojennego charakteru. Kiedy zboczymy z ulicy Romanowicza na Dekerta, Wałową, Kiełkowskiego czy Na Niwach, to między nowoczesnymi biurowcami odkryjemy stare kamieniczki i drobne domy jednorodzinne. Przejeżdżamy przez ruchliwe skrzyżowanie z ulicą Nowohucką i odbijamy w lewo, zwiedzając stary Płaszów, kwartał, który przetrwał do dziś właściwie nienaruszony. Wystarczy przejechać się ulicami Paproci, Strycharską czy Stróża Rybna, by poczuć się niczym w przedwojennym miasteczku. Ulicą Gromadzką, po przecięciu ulicy Kuklińskiego, kierujemy się w stronę Bagrów. Na wysokości estakady nad dworcem kolejowym Kraków Płaszów skręcamy w ulicę Batki, by po chwili zameldować się nad zalewem w miejscu, gdzie wakeboardowcy konkurują z perkozami dwuczubymi.

Bagry, staw powstały w wyniku zalania wyrobisk niegdysiejszej żwirowni, powoli odzyskują blask. Przy eleganckiej plaży, otoczonej przez odnowiony park zabaw i rekreacji, oraz efektownej przystani klubu żaglowego odnajdziemy tablice informacyjne anonsujące „Park Miejski Bagry Wielkie”. Wygodne korso wyprowadza nas slalomem między zacumowanymi łódkami na tak zwaną dziką plażę, miejsce spotkań morsów, wędkarzy i graczy w warcaby. Otwierają się stąd szerokie i warte postoju widoki na cały zalew. Ale zaleca się okrążenie Bagrów od południowej strony, wąziutkimi ścieżkami obok pałek wodnych i wśród trąbiących łysek czy zauszników, między cypelkami i podmokłymi miniłąkami. Dalej wzdłuż torów kolejowych, płosząc wędkarzom szczupaki, okonie i leszcze. Wyjeżdżamy dróżką przy ogródkach działkowych, by ponowić trasę obok plaży i żaglówek.

Opuszczamy Bagry na wysokości dzikiej plaży. W tym celu należy wnieść rower na pieszą kładkę łączącą Płaszów z Prokocimiem, przerzuconą nad torami kolejowymi (niestety, brak windy). Z góry rozległe widoki na zalew oraz oryginalna perspektywa centrum Krakowa. Po drugiej stronie kładki skręcamy w lewo, gdzie rozpoczyna się wewnętrzna droga kolejowa. Prowadzi ona między zakładami naprawczymi i bocznicami ze starymi składami. Mijamy opuszczone budowle o dziwnych kształtach i niejasnym po latach nieużytkowania przeznaczeniu (można tu spotkać lisy, bażanty i zające). Po minięciu z prawej stacji kolejowej Kraków Bieżanów meldujemy się na ulicy Półłanki. Odbijamy w prawo i obok starych domków wjeżdżamy do centrum starej części Bieżanowa.

Zanim skierujemy się w stronę wzgórza Kaim, warto zrobić rundę bieżanowskimi uliczkami. Jedziemy zatem ulicą Popiełuszki, mostkiem nad pobłyskującą w jesiennym słońcu Serafą, natykając się po chwili na najstarszy w Krakowie budynek remizy straży pożarnej – bielony, z drewnianą dzwonnicą. Okolice ulic Korepty, Zamłynie, Lipowskiego, toru kolejowego w stronę Wieliczki skrywają pośród drewnianych domków kawałek historii Bieżanowa, który z drobnej wsi, jaką był w XIII wieku, wyrósł na stateczną miejscowość z kościołem, parkiem i dworem. Dwór zresztą warto odwiedzić, stoi do dzisiaj przy ul. Popiełuszki i mieści dom kultury oraz konsulat Republiki Chorwacji. Jego mieszkańcem był kiedyś baron Karol Czecz de Lindenwald, arendarz gorzelni zbudowanej w drugiej połowie XIX wieku, a następnie przemianowanej na Fabrykę Drożdży i Spirytusu. O czasach jej świetności przypomina – prócz nazwy pobliskiego przystanku kolejowego – stojący w głębi niegdysiejszego zakładu budynek z datą powstania (1890) wyrytą na fasadzie.

Rundę kończymy obok zbiornika retencyjnego (często pasą się tu sarny). Ulicą Ślósarczyka wyjeżdżamy znów nad Serafę. Odbijamy w lewo, ulicą Zolla, a następnie w prawo, ulicą Pronia, zgodnie z drogowskazem kierującym nas na wzgórze Kaim. Po chwili podjazdu (uwaga, drobne kamienie i żwir) polną dróżką wijącą się wśród domów, lasów i pól osiągamy najwyższy punkt wzniesienia. Jego kulminacją jest obelisk postawiony w pierwszą rocznicę odparcia przez armię austro-węgierską napierających na Kraków wojsk rosyjskich 6 grudnia 1914 roku. Na pięknym, surowym pomniku projektu Henryka Nitry, prócz stosownego napisu, widnieją austriacka korona cesarska oraz królewska korona węgierska. Wypada jedynie żałować, że wspaniała panorama Krakowa, Wieliczki i okolicznych wzniesień znika pod naporem nowych osiedli domów jednorodzinnych, a dzika przyroda wzgórza, stanowiącego naturalną granicę Krakowa, coraz częściej przegrywa z ciemnymi stronami cywilizacyjnego boomu.

Kierujemy się w stronę mniej znanych, choć równie intrygujących, co okolice kopalni soli, rejonów Wieliczki. Początkowo podążamy za znakami czarnego szlaku turystycznego, który wyprowadza nas najpierw na ulicę Zolla (ładne widoki na Nową Hutę), a następnie (lekki podjazd) znów na grzbiet wzniesienia. Tam skręcamy w lewo i wąską dróżką jedziemy wzdłuż skarpy (zalecana ostrożność). Po stu metrach odbijamy w prawo polną drogą wśród jabłonek i śliw, która zwozi nas łagodnym zboczem do wielickiej dzielnicy Bogucice. Po przecięciu krajowej czwórki jedziemy ulicą Bogucką (relikty drewnianej zabudowy) w stronę centrum Wieliczki. Nie odbijamy jednak główną drogą w lewo, tam gdzie klasztor reformatów, lecz przedostajemy się obok stacji benzynowej i supermarketu na dworzec kolejowy Wieliczka Park. Elegancko odnowiony w ostatnich latach budynek dworca pochodzi z drugiej połowy XIX wieku. Podczas zabiegów renowacyjnych zachowano wyposażenie dawnej stacji – kozioł oporowy czy układ torów. Po drugiej stronie ulicy Dembowskiego rozciąga się założony w 1835 roku park Mickiewicza z oczkiem wodnym, w którym mieszkają szczeżuje, i alejami pięknych kasztanów, brzóz i lip. Po wizycie w parku możemy skierować się w stronę kopalni oraz starego miasta. Przy placu Kościuszki, gdzie znajduje się kopalniany szyb Regis, pomnik Adama Mickiewicza, fontanna, skwer i odnowiony dom handlowy z ozdobnymi arkadkami, skręcamy w prawo i krótkim podjazdem (po prawej ręce mijamy zabytkowy kościół św. Klemensa, a jeszcze dalej Zamek Żupny) osiągamy Rynek Górny. Piękny plac na planie kwadratu, pochodzący z okresu lokacji miasta w XIII wieku, pełnił funkcję gospodarczego centrum miasta, zwłaszcza w okresie, gdy Wieliczka była ważnym punktem handlowym na trasie z Krakowa na Węgry. Choć murowana zabudowa placu pochodzi w większości z końca XIX wieku (kamienice postawiono po pożarze, w którym spłonęła wcześniejsza zabudowa drewniana), to nad Rynkiem wznosi się też odrestaurowany Pałac Przychockich, powstały pod koniec wieku XVIII.

Wychodząca z Rynku Górnego ulica Górsko oraz jej przedłużenie, ulica Klaśnieńska, prowadzi nas właśnie do Klasna, od 1934 roku dzielnicy Wieliczki, wcześniej odrębnej osady, przez cztery stulecia zamieszkiwanej przez ludność żydowską. Mimo że z oryginalnej zabudowy pozostało bardzo niewiele, to wśród cichych kamieniczek chowa się ruina Starej Synagogi – większej z dwóch świątyń, które stały przy obecnej ulicy Wiejskiej. Zbudowany w 2. połowie XVIII wieku – z cegły i kamienia – dom modlitwy postawiono na planie prostokąta i ozdobiono licznymi detalami sztukatorskimi, które w większości nie przetrwały do dzisiaj, podobnie jak wyposażenie wnętrza i malowidła na ścianach (jedynie ślady inskrypcji hebrajskich). Niemniej budynek, zdewastowany przez hitlerowców i służący po wojnie jako magazyn, nadal robi wrażenie surową, lecz dobrze wymierzoną architekturą i umiejscowieniem na skarpie opadającej w stronę centrum Wieliczki. Po zwiedzeniu głównej części Klasna kierujemy się ulicą Stromą w dół (ostry zjazd), a następnie odbijamy w lewo, za znakami ścieżki rowerowej i szlaku dydaktycznego. Wąska asfaltowa droga wyprowadza nas po krótkim podjeździe do przysiółka należącego do wsi Siercza. Na szczycie wzniesienia skręcamy polną drogą w prawo. Stoimy przed wejściem na wielicki kirkut. Cmentarz założony prawdopodobnie w wieku XVI, choć użytkowany od XVIII, był miejscem pochówku Żydów z Klasna, Wieliczki, a także Podgórza do czasów drugiej wojny światowej. Wówczas hitlerowcy rozstrzelali tu wielu żydowskich mieszkańców Wieliczki, a teren cmentarza zdewastowano. Z tysiąca grobów ostało się jedynie około pięćdziesięciu macew. Cmentarz jest odnowiony. Męczeńską śmierć wielu obywateli upamiętnia pomnik stojący przy wejściu. Warto przespacerować się po terenie kirkutu, który przypomina teraz bujny las z pięknymi widokami na Wieliczkę.

Z kirkutu wracamy na asfaltową drogę, którą odbijamy w prawo. Wąziutka ulica urokliwie wije się między szczytem wzniesienia, gdzie znajduje się centrum Sierczy (na łąkach i polach żerują sarny i bażanty), a skarpą, zabudowaną m.in. stadniną i ośrodkiem hodowli berneńskich psów pasterskich. Po kilkuset metrach dojeżdżamy do głównej drogi, która wyprowadza nas długim podjazdem do Grabówek. Garb, którym podążamy, należy do Pogórza Wielickiego. Rozciągają się z niego wspaniałe widoki na kolejne pasma Beskidów, a przy ładnej pogodzie – na Gorce i Tatry. Warto zatrzymać się na chwilę i popatrzeć. Za pętlą autobusową i skrętem w lewo w stronę Podstolic (tam ładny neobarokowy kościół drewniany z XIX wieku) wjeżdżamy w obręb administracyjny Krakowa. Trzymamy się ulicy Elżbiety Drużbackiej, która skręca w prawo, wwożąc nas do centrum Soboniowic, przez stuleci podkrakowskiej wsi, a od 1973 roku – części Krakowa. Za skrzyżowaniem jedziemy ulicą Włodzimierza Gruszczyńskiego, mijając zabytkowe kapliczki, stare drewniane chaty i malownicze oczka wodne na podmokłych łąkach. Stromy podjazd wyprowadza nas pod fort 50 ½ W „Kosocice” i kosocicki cmentarz. My jednak meandrujemy między dobrze zachowaną drewnianą zabudową i wyjeżdżamy w okolicach kościoła i fortu 50 ½ O „Barycz”. Kosocice, podobnie jak Soboniowice, zostały przyłączone do Krakowa na początku lat 70. XX wieku, choć historię mają bogatą i chwalebną. Fort przy ulicy Jana Hallera, należący do pierścienia Twierdzy Kraków, brał czynny udział w zatrzymaniu rosyjskiej nawały w trakcie tzw. drugiej bitwy o Kraków 5 grudnia 1914 roku. Zaprojektowany w latach 1897–1899 przez Emila Gołogórskiego kompleks odznacza się bardzo głęboką fosą i zachowanymi w dobrym stanie okiennicami i pancernymi drzwiami. Nie przetrwały natomiast pancerne wieże, zezłomowane po drugiej wojnie światowej.

Ulicą Juliusza Osterwy, obok kosocickiego cmentarza, łagodnie wspinamy się do Rajska, gdzie niedaleko za kapliczką skręcamy w prawo, a potem ostro w lewo wysadzaną kasztanowcami Drogą Rokadową. Po prawej ręce rozpościera się przed nami szeroka, niemająca sobie równych panorama Krakowa od Bielan po Nową Hutę. Po lewej potężny fort artyleryjski nr 51 „Rajsko”, zbudowany w latach 1881–1884. Z powierzchnią ponad 2600 metrów kwadratowych fort należał podówczas do największych budowli tej klasy w całych Austro-Węgrzech. Za projekt odpowiadał generał broni baron Daniel von Salis-Soglio, który wcześniej był twórcą fortyfikacji Przemyśla i Lwowa. O wadze fortu świadczył fakt, że do wykonania koszar, schronów, potern i kaponier użyto betonu, a z cegieł postawiono jedynie mury oporowe. Obfite zdobienia podkreślają wyjątkowy charakter budowli – mimo upływu czasu nadal robi wrażenie majestatycznością założenia przy jednoczesnej proporcjonalności bryły.

Po zdobyciu rajskiego fortu i chwili na zaczerpnięcie oddechu zarządzamy powrót do centrum Krakowa. Najrozsądniej wybrać trasę ulicą Podgórki (od Drogi Rokadowej w prawo), która długim, krętym i niebezpiecznym zjazdem wśród drewnianych chałup, a następnie wiaduktem nad autostradą A4 sprowadzi nas do Kurdwanowa. Nie wjeżdżamy jednak w nowe części osiedla, lecz odbijamy w lewo, w ulicę Cechową, której jednorodzinna zabudowa przypomina wciąż o wiejskiej przeszłości tych terenów. Do czasu drugiej wojny światowej Kurdwanów – podobnie jak pobliskie Piaski Wielkie i Wola Duchacka – był podkrakowską wsią. Za skrzyżowaniem skręcamy w ulicę Zbigniewa Herberta (trzymamy się prawej strony). W okolicach Sanktuarium Bożego Miłosierdzia odbijamy w lewo i klucząc uliczkami starych Łagiewnik – Fredry, Kołodziejską, Suchą, Harcerską, Sowią, Włodarską – które stanowią przykład dobrze zachowanej tkanki małomiasteczkowej zabudowy, wydostajemy się w okolicach łagiewnickiej pętli tramwajowej. Stąd ścieżką rowerową po zachodniej stronie ulicy Wadowickiej kierujemy się na rondo Antoniego Matecznego, łączące nowoczesność ruchliwych arterii i szklany urok biurowców ze wspomnieniem Zakładu Kąpielowego Wody Siarczano-Solankowej, założonego w 1905 roku przez patrona ronda. Za rondem – podgórskimi uliczkami wyjeżdżamy na Planty Nowackiego, skąd wiślanymi bulwarami i kładką Bernatka na Kazimierz, i dalej do Starego Miasta.