Plac Szczepański

Rzucamy jeszcze okiem na dumnego pawia strzegącego domostwa państwa Szczupaczyńskich i kierujemy się ulicą św. Tomasza na plac Szczepański. Idziemy na sprawunki!

Biorąc pod uwagę ponadtysiącletnią historię Krakowa, plac Szczepański można uznać za niemalże nowy. Powstał na początku XIX wieku, po wyburzeniu niszczejącego kościoła św. Szczepana wraz z cmentarzem, kościółkiem św. św. Macieja i Mateusza oraz przyległymi zabudowaniami dawnego klasztoru i kolegium jezuickiego. W 1811 roku nazwano go placem Gwardii Narodowej (na cześć nowo utworzonej w Krakowie formacji wojskowej). Nazwa ta jednak nigdy się nie przyjęła i szybko została wyparta przez funkcjonujące wśród mieszkańców określenie „plac Szczepański”.

Plac od początku pełnił funkcję miejskiego targowiska. Nic dziwnego, że to tutaj profesorowa – w towarzystwie niezastąpionej kucharki Franciszki – zaopatrywała co sobotę domową spiżarnię. W latach 50. ubiegłego wieku kramy zniknęły. Aż do 2007 roku plac służył jako parking, by w 2010 roku, po gruntownej modernizacji, przybrać aktualny wygląd.

Plac Szczepański otwierał się szeroko, otoczony przysadzistymi kamieniczkami; tu i tam z brudnego bruku wyrastały kryte gontem krzywe budy, oblepione stołami, stolikami, beczkami z kiszoną kapustą i ogórkami, stertami drewna, pękami mioteł, wiklinowymi koszami trzeszczącymi od nadmiaru gruszek, jabłek, ziemniaków, kalafiorów, zwożonych tu przez chłopów z podkrakowskich wsi (…).

Nie wystarczy jednak nakreślić sugestywny obraz targowiska, by przenieść się na plac Szczepański z czasów akcji „Tajemnicy Domu Helclów”. Wiele z charakterystycznych dziś dla placu budynków w 1893 roku jeszcze nie istniało lub wyglądało zgoła inaczej. Zagrajmy zatem w „co tu nie pasuje?”! Jako pierwszą możemy wskazać otwartą w 1965 roku Galerię Sztuki Współczesnej „Bunkier Sztuki” (nr 3a). Kolejnym oczywistym strzałem będzie przedwojenny „krakowski drapacz chmur”, czyli budynek Komunalnej Kasy Oszczędnościowej z 1936 roku (nr 5). A co dalej?

Niespełna 8 lat po tym, jak profesorowa Szczupaczyńska starła się z kuzynką Dutkiewiczową w obecności handlujących grzybami bab z Bronowic, na placu Szczepańskim stanął secesyjny gmach Pałacu Sztuki (nr 4). Konkurs na projekt nowej siedziby Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych wygrał 24-letni architekt Franciszek Mączyński. Na fali rosnącej sławy Mączyński niedługo później podjął współpracę z uznanym w krakowskim środowisku architektem Tadeuszem Stryjeńskim przy przebudowie gmachu Teatru Starego (nr 1) w stylu secesyjnym (w latach 1903–1906). Kolejnymi realizacjami inspirowanymi wiedeńską secesją były: kamienica należąca do Jana Wolnego (nr 2), właściciela wspomnianego na kartach książki zakładu pogrzebowego Concordia oraz okazały gmach Towarzystwa Rolniczego, oddany do użytku w 1909 roku (nr 8). W zmieniającej się przestrzeni placu, vis-à-vis Pałacu Sztuki, w miejscu dzisiejszego „Bunkra”, Roman Drobner otworzył w 1905 roku kawiarnię (nazywaną potocznie od jego nazwiska „Drobnerionem”), która stała się modnym miejscem spotkań młodopolskich artystów. Ale to już zupełnie inna historia…