Pałac był niewielką rezydencją w stylu renesansu włoskiego. Zbudowany został na wzniesieniu. W jego skład wszedł dwupiętrowy budynek główny z czterema narożnymi wieżami oraz dodatkowe skrzydła zamykające dziedziniec. Od wschodu wzniesiono ośmioboczną oranżerię połączoną z pałacem galeryjką, a przed główną fasadą – południową – obszerny taras widokowy. We wnętrzach cenny był zwłaszcza gabinet umeblowany meblami gdańskimi połączony schodami wykonanymi w tym samym stylu z częścią mieszkalną (obecnie schody te znajdują się w budynku Collegium Maius UJ (Stuba Communis) w Krakowie). Piękna była również sala balowa, w której do dziś zachowała się cenna dekoracja stiukowa. Pałac posiadał 228 pomieszczeń (charakter mieszkalny miało ok. 100 sal na piętrach). W wielu z nich Potoccy zgromadzili wartościowe zbiory malarstwa, rzeźby (dla posągu Merkurego Thorvaldsena zbudowano specjalny, połączony z pałacem ośmioboczny pawilon), rzemiosła artystycznego (np. kolekcja pasów kontuszowych) i pamiątek historycznych. Pierwsze i drugie piętro stanowiło część mieszkalną rezydencji, natomiast na parterze znajdowały się mające charakter muzealno-reprezentacyjny sale francuskie, pawilon-oranżeria, biblioteka i wspomniany już pokój gdański. W latach 1872-1873 Juliusz Kossak namalował obraz Powrót ze spaceru konnego w Krzeszowicach, a w 1877 Przed pałacem w Krzeszowicach, na których uwidocznił wejście od strony tarasu widokowego. Krzeszowickie zbiory znacznie ucierpiały podczas okupacji. Tuż po zakończeniu II wojny światowej właściciele podjęli nieudaną próbę wywiezienia ocalałej ich części za granicę. Sprawie tej ówczesne władze nadały duży rozgłos propagandowy.

Pałac w Krzeszowicach, fot. Piotrek Wąs, Wikipedia, CC BY SA 3.0

Ciągłe przeróbki rezydencji trwały aż do 1870 (według projektu Friedricha Augusta Stülera i Parysa Filippiego). W 1871 zmieniono fasadę główną, a po 1893 przedłużono skrzydło zachodnie wg projektu Zygmunta Hendla. Na przeł. XIX i XX w. dobudowano jeszcze skrzydło gospodarcze, tworząc dziedziniec gospodarczy.

Potoccy przeprowadzili się tutaj w 1862 i w ich posiadaniu pałac znajdował się aż do II wojny światowej – tu znajdowało się centrum rodowe tzw. ‘krzeszowickiej’ linii Potockich. W 1940 pałac stał się letnią rezydencją generalnego gubernatora Hansa Franka. Na jego polecenie dokonano przebudowy pałacu, dodając m.in. środkową klatkę schodową. Autorami przebudowy byli: Herbert Pohl, Koetgen i Horstmann.

Majątek wraz z pałacem został znacjonalizowany przez władze komunistyczne w czasie reformy rolnej. W pałacu siedzibę miał ośrodek szkolno-wychowawczy, a następnie dom opieki dla dzieci i młodzieży, w którym wychowywali się m.in. Sława Przybylska, Stefan Bratkowski, jego brat Andrzej Bratkowski i Jan Zaleski. Wówczas rozpoczął się proces jego destrukcji. W latach 70. i 80. XX w. planowano utworzenie tutaj centrum rehabilitacyjnego, lecz zamierzenia tego nie zrealizowano – pałac stopniowo niszczał, cierpiąc szczególnie wskutek braku ogrzewania i wilgoci. Obecnie pałac jest praktycznie nieużywany.

Pałac należł kolejno do Korycińskich, Szwarcenberg-Czernych oraz (do II wojny światowej) Szembeków. Pierwszy drewniany dwór powstał w tym miejscu w XVII stuleciu. Obecny rokokowo-klasycystyczny pałac powstał w kilku etapach pomiędzy końcem XVII wieku, a początkiem XX wieku, kiedy przebudował go architekt Tadeusz Stryjeński. W pałacu spalonym w 1945 roku i częściowo rozebranym, znajdowała się cenna biblioteka oraz bogate zbiory sztuki. 


Pałac Szembeków, fot. Olerys, Wikipedia, CC BY SA 3.0

W ostatnim czasie podjęto prace zmierzające do odbudowy pałacu. Zostały one jednak przerwane ze względu na wycofanie się nowego właściciela. W całości zachowała się jedynie oficyna. W parku dworskim znajduje się zdewastowana kaplica-mauzoleum Szembeków z lat 1920-1922, z posągiem Matki Boskiej z Dzieciątkiem. W parku istniała też sztuczna grota z posągiem Neptuna. W otoczeniu pałacu, przy drodze w kierunku Alwerni widoczne są stawy rybne oraz kamienna figura św. Jana Nepomucena.

Neorenesansowy pałac znajdujący się w Kryspinowie wzniesiony został pod koniec XIX wieku. Obiekt wraz z parkiem i stawami wpisany został do rejestru zabytków nieruchomych Wojewódzkiego Urzędu Ochrony Zabytków w Krakowie.


Pałac w Kryspinowie, fot. Wikipedia, domena publiczna

Pałac wybudowany został przez Jana Skirlińskiego według projektu Zygmunta Hendla, z wykorzystaniem murów z pałacu istniejącego tu na przełomie XVIII i XIX w. Po śmierci Skirlińskiego pałac został sprzedany rodzinie Suskich z Krakowa, potem przeszedł w ręce ich spadkobierców: Jaworskich, Madeyskich, Czechowiczów. Po roku 1945 w pałacu istniał Państwowy Dom Dziecka. W latach 50. XX w. budynek należał do Gminnego Ośrodka Maszynowego, później do Państwowego Ośrodka Maszynowego, w połowie lat 90. XX w. krótko należał do firmy PROMEROL, wkrótce pałac powrócił do spadkobierców Suskich.

Źródło: Wikipedia
Fot. Pałac w Krzeszowicach, Wikipedia, domena publiczna