Z historii łowiectwa na ziemi krakowskiej

historia Niepołomice Galicja polowania zwierzęta przyroda

Łowiectwo, bez względu na społeczne kontrowersje, było, jest i zapewne będzie formą działalności człowieka ukierunkowaną na gospodarowanie zasobami zwierząt dziko żyjących, zaliczanych do gatunków łownych, jak również ochronę oraz kształtowanie środowiska przyrodniczego w celu poprawy warunków bytowania zwierzyny.

Łowiectwo w dziejach i historii na obszarze zaliczanym obecnie do ziemi krakowskiej pełniło rolę szczególną. Od początków życia człowieka na Ziemi łowy stanowiły podstawę egzystencji ludów kultur łowiecko-zbierackich, umożliwiały zdobycie pożywienia, odzienia (skóry, futra), a także dostarczały narzędzi oraz broni (kości, poroża), przyczyniając się do rozwoju kulturowego. Ziemia krakowska należy do rejonów najdawniej odwiedzanych przez wędrujące ludy kultur epoki paleolitu, o czym świadczą ślady obecności łowców (neandertalskich) sięgające ok. 200 tys. lat p.n.e. (Piekary, jaskinie ojcowskie). W epoce neolitu i mezolitu myślistwo miało istotne znaczenie w życiu ówczesnych społeczeństw, dając możliwość uzupełnienia pożywienia pochodzącego z rybołówstwa, uprawy roli, chowu i hodowli zwierząt, a polowanie służyło także ochronie zasiewów.

W okresie wczesnopiastowskim łowy należały do częstych zajęć części ludności plemiennej. Polowała ona w sposób nieograniczony, czemu sprzyjały zasobne w zwierzynę rozległe puszcze. Rozwój cywilizacyjny i postępujący proces tworzenia państwowości polskiej przyczyniły się do zmiany charakteru łowiectwa, które przestało być zajęciem powszechnym, a stało się przywilejem władców. Prawo do łowów z czasem nadawane było w formie przywilejów głównie wybranym dostojnikom państwowym, przedstawicielom rycerstwa i duchowieństwa. Szczególne znaczenie dla kształtowania i rozwoju tradycji łowieckich mają królewskie łowy Piastów i Jagiellonów, dla których należały one do najbardziej atrakcyjnych form wypoczynku i rozrywki. W 1420 roku w Krakowie z rozkazu Władysława Jagiełły została ogłoszona ustawa o łowach, uznawana za jeden z najstarszych i najważniejszych historycznych przejawów prawa łowieckiego.

Ziemia krakowska słynęła z obfitości zwierzyny i należała do ulubionych łowisk polskich władców. Szczególne względy miała Puszcza Niepołomicka, w pobliżu której z rozkazu Kazimierza Wielkiego wybudowano zamek w Niepołomicach, uznawany za najwspanialszą z królewskich myśliwskich rezydencji. W Niepołomicach znajdowała się także jedna z najstarszych w Polsce sokolarni. Czasy łowów królewskich to okres rozkwitu zwyczajów, kształtowania etyki łowieckiej oraz rozwoju kultu świętego Huberta, patrona myśliwych. Okresem sprzyjającym łowiectwu, zwłaszcza sokolnictwu, były również czasy Polski szlacheckiej. Tradycje łowieckie kultywowane były w licznych majątkach ziemskich należących do przedstawicieli szlachty i arystokracji, w których polowania z oprawą i ceremoniałem dorównywały łowom w krajach europejskich.

U schyłku XVIII wieku ziemia krakowska podlegała zaborowi austriackiemu. Od 1860 roku Galicja cieszyła się swoistą autonomią, największymi spośród zaborów swobodami politycznym i społecznymi. Stwarzało to możliwość zrzeszania się w niepolityczne organizacje, także łowieckie. Okres ten jednak nie sprzyjał rozwojowi łowiectwa. W podupadających majątkach z trudem utrzymywano służby łowieckie (łowczych, strzelców, dojeżdżaczy, szczwaczy) oraz psiarnie. Gospodarkę łowiecką w sąsiadujących dobrach coraz częściej prowadzono wspólnie, tworząc spółki i towarzystwa łowieckie. Za najstarszą organizację łowiecką na ziemiach polskich uznano Miejskie Towarzystwo Myśliwskie we Lwowie, założone w 1838 roku. Od 1876 roku w zaborze austriackim działało Galicyjskie Towarzystwo Łowieckie we Lwowie, które w 1920 roku przyjęło nazwę Małopolskiego Towarzystwa Łowieckiego we Lwowie. Sprawowało ono nadzór nad łowiskami w Małopolsce, z czasem obejmując działalnością obszar całego zaboru austriackiego, w tym ziemię krakowską.

Po odzyskaniu niepodległości, obok działań na rzecz rozwoju organizacyjnego i prawa łowieckiego, zmierzano do odbudowy zwierzostanów oraz ograniczenia kłusownictwa. Najważniejsze zasady działalności myśliwych regulowało rozporządzenie Prezydenta Rzeczypospolitej z 1927 roku.

W okresie międzywojennym nastąpił znaczący rozwój kultury łowieckiej (literatury, wystawiennictwa łowieckiego), strzelectwa (zawody), ożywienie w dziedzinie hodowli psów myśliwskich (próby i konkursy polowe), coraz większą uwagę zwracano także na zachowywanie etyki i poszanowanie tradycji. Łowiectwo należało do zajęć elitarnych, a myśliwi zwykle spotykali się z uznaniem w społeczeństwie. W tym czasie renomę miały polowania w Lasku Wolskim i Puszczy Niepołomickiej, która należała do reprezentacyjnych łowisk. Polowali w niej, obok służb leśnych, dygnitarze państwowi oraz przedstawiciele świata kultury. Już wówczas do atrakcyjnych miejsc polowań na ptactwo należały stawy w Zatorze i w Spytkowicach. W okresie międzywojennym nastąpiło ożywienie działalności organizacyjnej. W 1923 roku w Warszawie powołano pierwszą ogólnokrajową organizację łowiecką – Centralny Związek Polskich Stowarzyszeń Łowieckich (w 1929 r. przemianowany w Polski Związek Stowarzyszeń Łowieckich, a w 1936 w Polski Związek Łowiecki). Od 1925 roku na ziemi krakowskiej działało Towarzystwo Łowieckie Województwa Krakowskiego, od 1926 roku jako Towarzystwo Łowieckie Zachodnio-Małopolskie w Krakowie. Była to organizacja ideowa reprezentująca myśliwych i zrzeszająca inne łowieckie towarzystwa oraz spółki. W 1928 roku, przy ścisłej współpracy z Małopolskim Towarzystwem Łowieckim we Lwowie utworzono Krakowski Oddział MTŁ.

Polski Związek Łowiecki stopniowo przejmował uprawnienia administracji rządowej w zakresie łowiectwa, tworząc struktury wojewódzkie PZŁ. W 1939 roku utworzono Oddział Polskiego Związku Łowieckiego w Krakowie, początkowo pod nazwą: Krakowski Oddział Polskiego Związku Łowieckiego Małopolskie Towarzystwo Łowieckie w Krakowie, a następnie jako Krakowska Wojewódzka Rada Łowiecka. Oddział działalnością obejmował ówczesne województwo krakowskie.

Po wojnie, w 1945 roku reaktywowano Oddział Krakowski PZŁ. Od 1952 roku obowiązywał dekret Prezydenta RP „o prawie łowieckim”, który wprowadzał regulacje prawne o historycznym znaczeniu. Na mocy dekretu do zadań PZŁ należała „troska o rozwój łowiectwa i współdziałanie z organami Państwa w zakresie wykonywania ustawodawstwa łowieckiego”. Dekret ten postanawiał między innymi o własności zwierzyny przez skarb państwa, likwidował uzależnienie prawa do polowania od własności gruntu i znosił możliwość dzierżawy łowisk przez osoby prywatne. Dekret wprowadzał „planowe gospodarowanie zwierzyną, zgodnie z potrzebami gospodarstwa narodowego i ochrony przyrody” oraz zasadę dzierżawy obwodów łowieckich. Na mocy nowego statutu Polskiego Związku Łowieckiego z 1953 roku Związek stał się „zrzeszeniem ludzi pracy uprawiających łowiectwo”, a prawo polowania uzależniono od przynależności do PZŁ.

Zasadniczym aktem prawnym w powojennej historii polskiego łowiectwa była ustawa o „O hodowli, ochronie zwierząt łownych i prawie łowieckim” uchwalona w 1959 roku. Do najważniejszych zapisów ustawy należało postanowienie o państwowej własności zwierzyny oraz uznanie gospodarki łowieckiej za „jedną z gałęzi gospodarki narodowej”. Obecnie podstawę prawną działalności łowieckiej stanowi ustawa „Prawo łowieckie” z 1995 roku (Dz.U. 1995 Nr 147 poz. 713 z późn. zm.). W 2000 roku po zmianach administracyjnych w kraju wprowadzono struktury okręgowe PZŁ. Krakowski Okręg PZŁ obejmuje obszar powiatów: chrzanowskiego, krakowskiego, myślenickiego, proszowickiego oraz wielickiego, podzielony jest na 64 obwody łowieckie, spośród których 60 dzierżawią koła zarejestrowanie w Zarządzie Okręgowym PZŁ w Krakowie, 2 obwody koła z innych okręgów, a 2 obwody stanowią ośrodki hodowli zwierzyny Lasów Państwowych. Od 2000 roku Zarząd Okręgowy PZŁ w Krakowie zarządza także Ośrodkiem Hodowli Zwierzyny w Zatorze. Współczesna działalność myśliwych czerpie ze zdobyczy naukowych, służy zachowaniu bioróżnorodności i ochronie przyrody, obejmując, obok gospodarki łowieckiej, wiele różnych zagadnień, takich jak strzelectwo myśliwskie, kynologię myśliwską, sokolnictwo, trofeistykę oraz kulturę łowiecką.

Literatura:
1989. Nehring H., Kehl J., Łowiectwo oczami artystów. KAW, Warszawa.
1993. Mazaraki M., Łowiectwo w Polsce. KAW. Kraków
2002. Szpetkowski K., Historia łowiectwa na Ziemi Krakowskiej. Wyd. „Łowiec Polski”, Kraków, Warszawa.
2005. praca zbiorowa. Raport o stanie łowiectwa w województwie małopolskim. Małopolski Sejmik Łowiecki, Kraków.
2005. Szpetkowski K., Bonczar Z., Jamka W.A., Niepołomice w historii i tradycji polskiego łowiectwa. FHU Anpol, Kraków.
2006. Szpetkowski K., Etyka Łowiecka. Wyd. „Łowiec Polski”, wyd. II, Warszawa.

Fot. Cyfrowa Biblioteka Narodowa, domena publiczna