Na dobry początek obejrzymy pierwszy dom czynszowy zaprojektowany przez Jana Zawiejskiego w Krakowie – mieście, w którym wszyscy się znają. Kilka faktów na dowód?

Architekt miał już sukcesy na koncie (przede wszystkim Dom Zdrojowy i kościół pw. Najświętszej Maryi Panny w Krynicy), ale to dzięki trwającemu wówczas konkursowi na projekt krakowskiego Teatru Miejskiego i sporom toczącym się wokół niego stał się rozpoznawalny. Zyskał rozgłos, pozycję i klientelę. Parcela pierwszych inwestorów – radcy miejskiego Jana Ludwika Turnaua i jego żony Karoliny, była na rogu ulicy, której patronem został malarz Henryk Siemiradzki, przyszły autor kurtyny tego teatru. Naprzeciwko stał już najbardziej kojarzony budynek tej ulicy – Dom Zdrowia dr. Jana Gwiazdomorskiego (obecnie Szpital Ginekologiczno-Położniczy), zaprojektowany przez Władysława Ekielskiego, z którym Zawiejski, noszący jeszcze żydowskie nazwisko Feintuch, chodził do szkoły. Najsłynniejszym pacjentem tej kliniki, który dokończył tam żywota, był Stanisław Wyspiański.

Narożne usytuowanie, kamienno-ceglana elewacja, szpiczaste zwieńczenia oraz zakończona kopułą wieżyczka sprawiają, że budynek przypomina zamek. Styl fasady określa się czasem jako „manieryzm flamandzki”, czyli bardziej przypomina kamienice gdańskie czy amsterdamskie niż krakowskie. Turnauowie byli zamożni, dzięki czemu wizji architekta nie krępowały ograniczenia finansowe. Zawiejski postawił na jakość oraz kunsztowną, bogatą i różnorodną ornamentykę. Wykorzystując motywy zaczerpnięte z różnych stron świata i okresów historycznych, stworzył najoryginalniejszy dom na tej ulicy. 

Na parterze znajdowały się głównie pomieszczenia sklepowe. W przestronnych wnętrzach pierwszego piętra (sześć pokoi, dwa przedpokoje, kuchnia i weranda) państwo Turnauowie zamieszkali z czwórką dzieci, służącą, kucharką, francuską boną i stróżem. Drugie piętro oraz poddasze zaadaptowano na mieszkania przeznaczone pod wynajem, natomiast zagadką pozostaje, co znajdowało się w ostatnim pokoju na szczycie wieży…  

Od 2017 w pieczołowicie odnowionej kamienicy mieści się hotel apartamentowy. Wewnątrz zachowało się wiele oryginalnych elementów: wzorzyste lastriko, dekoracyjne aniołki nad drzwiami do niektórych pomieszczeń, schody wraz z balustradą, stiuki. Odtworzono zgodnie z oryginałem polichromie w sieni oraz stolarkę okien i drzwi. 

Zadanie 1: Kiedy powstała kamienica Turnauów? Datę roczną umieszczono dwukrotnie: cyframi rzymskimi na elewacji oraz cyframi arabskimi na czymś, co Roman Moranyi wytwarzał w swojej Fabryce Wyrobów Stolarskich.

Zadanie 2: Wypatrzenie rzeźby Matki Boskiej, od której pochodzi alternatywna nazwa kamienicy, nie nastręczy żadnych trudności, spójrz wyżej i poszukaj postaci… afrykańskiego szamana z girlandą roślin i owoców wychodzących z jego ust. Ilu ich jest?

Jesteśmy w dawnej dzielnicy Piasek, którą szczególnie upodobali sobie architekci i wielu z nich postawiło tu swoje domy. Budynki mieszkalne to również komunikaty – począwszy od lokalizacji, skończywszy na dekoracjach mówią o pozycji społecznej inwestorów i lokatorów. Nawiasem mówiąc, to Jan Zawiejski zaprojektował największą nowoczesną kamienicę czynszową wzniesioną w Krakowie przed I wojną światową – monumentalną kamienicę kupca koszernych win Mojżesza Ohrensteina na rogu ulic Dietla i Stradom, z charakterystyczną, zielonkawą od patyny kopułą w narożniku. 

My zatrzymamy się przed dwoma budynkami – tym razem ostatnimi projektami Zawiejskiego w kategorii domów czynszowych. Są do siebie podobne (ale po samej elewacji można zgadnąć, kto zainwestował w nieruchomość więcej pieniędzy), a jednocześnie łatwo dostrzeżemy, że choć minęło kilkanaście lat od pierwszego projektu, architekt nie był skłonny do eksperymentów.

Dom pod numerem 45 to reprezentacyjna, pełna klasycznej prostoty i elegancji kamienica mieszczańska Teofila Żeglikowskiego (na razie nazwijmy go ogólnikowo „potentatem w branży konnej”). Osobne drzwi frontowe prowadziły do mieszczącego się na parterze mieszkania właściciela i biura jego firmy. Reszta budynku przeznaczona była na wynajem, a jego prestiżowe wnętrze sugeruje zasobność portfela lokatorów: witrażowy świetlik i szklane rozety w sieni, portiernia, drewniana klatka schodowa oświetlona naturalnym światłem z góry. Wciąż można zauważyć elementy, które kiedyś przytrzymywały dywan na schodach, ciągnący się od parteru do samej góry. Oryginalny szyb windy (podobno działającej), zachwycający kunsztownymi ornamentami, powstał w znanej fabryce metalowych wyrobów artystycznych Józefa Goreckiego. Co ciekawe, mimo że jako urzędnik państwowy Zawiejski nie mógł przyjmować prywatnych zleceń i projekt oficjalnie prowadził architekt Roman Bandurski, i tak na tym akurat budynku się „podpisał” – na klatce schodowej jest wmurowana tablica z jego nazwiskiem i datą powstania kamienicy. Prawdopodobnie był z niej bardzo zadowolony.

Zadanie 3: Znajdź tablicę z informacją, czym zajmował się Teofil Żeglikowski.

Zadanie 4: Kamienica posiada dwie bramy wejściowe, przyjrzyj się drzwiom jednej z nich i zapamiętaj jak najwięcej szczegółów.

Dom pod numerem 39  ma mniej reprezentacyjną elewację, prostą i symetryczną. Poza kilkoma detalami w środkowej części jest niemal pozbawiona dekoracji, choć ciekawym akcentem kompozycyjnym są balkony o nierównej długości. Jednocześnie jest dobrym przykładem „myślenia deweloperskiego”, czyli maksymalnego wykorzystania płytkiej i nieregularnej parceli. Wnętrze jest stosunkowo skromne, typowe dla przeciętnych czynszówek: posadzki wyłącznie w sieni (ale sygnowane przez znany krakowski zakład Jana Godzickiego), ciasna klatka schodowa, ciemne podwórko-studnia, wąskie balkony, kręte drewniane schody i galerie prowadzące do mieszkań w oficynie. 

Zadanie 5: W którym roku powstała kamienica?

Zadanie 6: Czym różnią się bramy w budynkach spod numeru 45 i 39?

O powstanie Szkoły Handlowej w Krakowie organizacje kupieckie zabiegały przez wiele lat. Ostatecznie jako prywatna placówka rozpoczęła działalność w 1882 roku. Funkcjonowała pod różnymi nazwami, zmieniały się lokalizacje, struktury, status, ale w zasadzie działa do dziś (kontynuatorem jej tradycji jest m.in. Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie). 

W 1906 roku, w związku z reorganizacją na instytucję o charakterze półwyższym, szkoła otrzymała swoją własną siedzibę i nową nazwę. Zawiejski zaprojektował okazały budynek, który – dzięki półokrągłemu narożnikowi z wejściem głównym i dekoracyjnemu zwieńczeniu z wielkim zegarem o witrażowej tarczy – bardziej przypomina szkołę czarodziejów niż zespół szkół ekonomicznych. Powstał w bardzo prestiżowej lokalizacji przy Plantach, niemal naprzeciwko Collegium Novum Uniwersytetu Jagiellońskiego. Wcześniej teren ten, należący do kapucynów, zajmowały budynki wojskowej szkoły jazdy konnej. Miasto odkupiło działkę z zamiarem przeznaczenia jej pod inwestycję publiczną. Zwróćmy uwagę, że skrzydło dawnej Akademii od strony Plant jest krótsze i sprawia wrażenie, że kończy się zbyt gwałtownie (już w trakcie trwania budowy zdecydowano się oddać część cennej parceli Towarzystwu Technicznemu, na której powstał arcyciekawy budynek projektu Stanisława Odrzywolskiego).  

„To wysoki, trzypiętrowy gmach, wykończony z jakąś dziwną, niedającą się opisać finezyą i wdziękiem” – donosił tygodnik „Nowości Illustrowane” zaraz po uroczystym przekazaniu kluczy przez Zawiejskiego prezydentowi miasta Juliuszowi Leowi. „Twórca tego gmachu dokładał widocznie wszelkich starań, aby ten nowy przybytek nauki był budynkiem, odpowiadającym w zupełności najnowszym  wymogom techniki, hygieny i artyzmu” („Nowości Illustrowane”, 1906, nr 20).  Po 120 latach użytkowania przestronne wnętrza szkoły, wykorzystywane obecnie przez Zespół Szkół Ekonomicznych Nr 1, nadal robią wrażenie. Są objęte opieką konserwatorską, zachowały się posadzki, okładziny i dekoracje ścienne, a przede wszystkim stolarka drzwi i okien. W piwnicy zaś wciąż są okute drzwi, pamiętające mroczny czas, gdy Urząd Bezpieczeństwa po 1945 roku zajął budynek i przetrzymywał tam więźniów politycznych.

Zadanie 7: Atrybut greckiego boga handlu Hermesa to kaduceusz, czyli laska z dwoma oplatającymi ją wężami, zakończona parą skrzydeł. Znajdź trzy wizualizacje tego symbolu.

Zadanie 8: Gdzie architekt wkomponował swój inicjał?

Zadanie 9: Przyjrzyj się napisowi „Akademia Handlowa” na elewacji od strony Plant i zapamiętaj krój tych nietypowych liter.

Zadanie 10: W czasie budowy Akademii Handlowej powstały przylegające do niej dwa budynki szkół powszechnych: dla dziewcząt od strony ul. Kapucyńskiej i dla chłopców przy ul. Loretańskiej. Poszukaj ich i zobacz, co tam obecnie się mieści.

Zawiejski, po tym jak osiadł w Krakowie na stałe, wynajmował apartament przy ul. Basztowej. Swoją siedzibę wybudował dopiero w 1910 roku, oczywiście w prestiżowej dzielnicy Piasek. Dom własny to wygoda i pewny dochód, a także wizytówka możliwości architekta – swoista rękojmia kunsztu budowniczego.

Na nieregularnej parceli powstała duża trzypiętrowa kamienica, mieszcząca na każdej kondygnacji po dwa obszerne mieszkania. Prócz harmonijnej fasady zwraca uwagę ozdobiony kasetonami okap dachu, ponad którym zamontowano dekoracyjną barierkę antyśniegową. Architekt nie żałował środków na komfort – po zbudowaniu była to najnowocześniejsza kamienica w Krakowie (budynek został podłączony do miejskiego wodociągu, uzyskano też zgodę na montaż windy wiedeńskiej firmy Wertheim i Ska). Istotny był też dla niego aspekt „pierwszego wrażenia”: klatka schodowa do dziś zachwyca szykiem (eleganckie płytki ścienne z motywem girland firmy Haas&Silberberg w sieni, czarno-białe posadzki, fantazyjnie kute balustrady z motywem stokrotki, opalizujące detale ścienne, lamperie, lustra). Nazwa domu – Jasny Dom – widoczna w skromnym portalu nad bramą, to swoiste credo życiowe Jana Zawiejskiego, wspominanego jako człowieka pogodnego, znanego z poczucia humoru i optymizmu. 

W 1933 roku kamienicę sprzedano żydowskiej rodzinie Regenstreifów, którzy prowadzili w niej sklep z porcelaną. Krótko przed wybuchem II wojny światowej udało im się uciec do Rumunii. W czasie wojny budynek stał się siedzibą Gestapo, a po wojnie Milicji Obywatelskiej. Gdy komendę przeniesiono na ulicę H. Siemiradzkiego, budynek przeznaczono na mieszkania dla rodzin milicjantów. Przez te lata kamienica popadała w ruinę, dopiero kilkanaście lat temu rozpoczęły się prace renowacyjne, przerwane z powodu zagmatwanej sytuacji prawnej spadkobierców. 

Jasnemu Domowi od początku przygląda się kamienna, przypominająca smoka chimera, która przysiadła naprzeciwko, na gzymsie jednego z najciekawszych budynków przemysłych, jaki powstał w Krakowie – dawnej podstacji elektrowni miejskiej projektu Jana Rzymkowskiego. 

Zadanie 11: Gdzie siedzi chimera? Pierwotnie trzymała w paszczy zaczep lampy elektrycznej, czy tak jest nadal? Przy okazji warto rzucić okiem na arcyciekawy wpust rynnowy w kształcie głowy maszkarona.

Zadanie 12: Zawiejski z pierwszą żoną Małgorzatą i córką Wandą zamieszkał nietypowo na parterze. Znajdź kartusze z ich inicjałami, osobisty znak architekta oraz balkon mieszkania, nad którym mistrz Jan nadal czuwa jako „głowa rodziny”.

Zadanie 13: Elewacja nigdy nie była remontowana, nosi blizny z czasów II wojny światowej: ślady po ostrzale (widoczne w wielu miejscach) oraz strzałki kierujące do schronu przeciwlotniczego (już prawie niewidoczne). Poszukaj ich.

Jako architekt miejski Zawiejski wykonał w latach 1901–1914 kilkadziesiąt projektów rozmaitych gmachów publicznych, ale te, które najlepiej świadczą o zmianach w polityce inwestycyjnej i rozmachu programu Wielki Kraków, to szkoły miejskie. Wybudowano ich aż czternaście. Na początku powstawały w ścisłym centrum, a po 1910 roku również na terenach gmin świeżo przyłączonych do miasta. Lokalizowano je celowo przy placach i zielonych skwerach, budynki były przestronne, dobrze wentylowane, znakomicie doświetlone i nowoczesne – wyposażone w sanitariaty, podłączone do wodociągu i kanalizacji (jedna ze szkół od początku miała nawet centralne ogrzewanie i elektryczność). To, co łączy wszystkie szkoły położone w centrum, to umieszczony na honorowym miejscu bogato dekorowane herb inwestora, czyli miasta Krakowa (często, z powodów patriotycznych, na pierwszy plan wysuwa się orzeł, a wieże herbowe wtapiają się w fasadę). Warto ich poszukać na charakterystycznych gmachach szkolnych (wszystkie do dziś pełnią rolę zgodną z przeznaczeniem) przy ulicach Wąskiej, Loretańskiej, Kapucyńskiej, Topolowej, A. Lubomirskiego, W. Syrokomli i Szlak. Przy okazji zwróćmy uwagę na ich olbrzymie okna z pierwotną stolarką okienną wraz z mechanizmami zamykającymi – o ile gorzej wyglądałyby, gdyby wymieniono je na plastikowe! Są oczywiście wady pracy w budynkach zabytkowych, np. do mycia górnych kwater trzeba mieć uprawnienia alpinistyczne, a sale lekcyjne czy toalety często nie spełniają współczesnych oczekiwań.

Szkoła przy Rynku Kleparskim, przeznaczona dla dziewcząt w wieku od dziesięciu do czternastu lat, pierwotnie była dwupiętrowym budynkiem z dwoma wejściami, zwieńczonym fasadą o secesyjnej linii (dziś możemy ją sobie tylko wyobrazić w miejscu niezgrabnej nadbudowy z lat 60. XX wieku). To pierwszy projekt Zawiejskiego w Budownictwie Miejskim, prowadzony przez niego osobiście również na etapie realizacji. W 1901 roku gmach musiał imponować rozmachem: jedenaście sal szkolnych, cztery gabinety, sala gimnastyczna. Ciekawym zabiegiem było zastosowanie jasnego tynku zamiast tradycyjnej dla instytucji państwowych „gołej” cegły  i umieszczenie pomiędzy pierwszym a drugim piętrem kutych, żelaznych kotew w kształcie liter. Zawiejski zaprojektował je w oparciu o monogram królewski Kazimierza Wielkiego i ułożył w znaną łacińską sentencję (w tłumaczeniu: „Módl się i pracuj”).

Zadanie 14: Jaki napis umieszczono na fasadzie? Gdzie jeszcze Zawiejski użył tej „czcionki”?

Zadanie 15: Gdzie tym razem architekt wkomponował swój inicjał?

Teatr dla miasta to zawsze atut – symbol prestiżu i roli kulturotwórczej oraz pretekst, aby założyć rodowe klejnoty i ruszyć się z domu. W 1888 roku rozpisano międzynarodowy konkurs na projekt nowego budynku, który odpowiadałby aspiracjom mieszkańców Krakowa oraz spełniał nowoczesne standardy bezpieczeństwa, zwłaszcza przeciwpożarowego. Historia powstania budynku Teatru Miejskiego jest długa i burzliwa, począwszy od kontrowersyjnej lokalizacji. Wybrano miejsce, gdzie przy eleganckiej zielonej promenadzie jaką były Planty, znajdował się niebędący w dobrej kondycji technicznej zespół średniowiecznych zabudowań klasztorno-szpitalnych. Jak dużą zmianą w tkance miasta była decyzja o wyburzeniu tego kompleksu, zobaczymy na makiecie stojącej tuż obok teatru na skwerze im. J. Woźniakowskiego. 

Powstanie tak reprezentacyjnego budynku w tym miejscu było spójne z logicznym kierunkiem rozwoju ówczesnego Krakowa – w pobliżu dworca kolejowego. Planowano wykreować tu nowe centrum urzędowo-administracyjne, m.in. postawić nowy ratusz. Rozejrzyjmy się: to wtedy przy ulicy Szpitalnej i Basztowej stanęły prestiżowe hotele, a przy obwodowej ulicy wokół Plant tak ważne dla miasta budynki jak gmachy Starostwa, Dyrekcji Kolei, Akademii Sztuk Pięknych, banku, straży pożarnej czy poczty. 

Jan Zawiejski miał wtedy 36 lat. Walczył o ten projekt jak lew, przeczuwając, że będzie to dzieło życia (zaszczytną funkcję honorowego zarządcy Teatru Miejskiego pełnił zresztą aż do śmierci, a jego kondukt żałobny zatrzymał się na chwilę właśnie w tym miejscu). Zaproponował budynek w uniwersalnym stylu eklektycznym (przypominający operę paryską czy wiedeńską) z elementami lokalnymi (kamienne maszkarony znane z Sukiennic). Konserwatywnej krakowskiej publiczności z pewnością odpowiadał nie tylko reprezentacyjny patos teatru: złocenia, purpury, kryształy i plusze, ale i hierarchiczny układ miejsc – od loży cesarskiej do najtańszej „jaskółki” na galerii. Architekt również klatki schodowe i przejścia zaprojektował w taki sposób, aby widzowie nie wchodzili sobie nawzajem w drogę.

Budynek teatru, od 1909 roku imienia Juliusza Słowackiego, obecnie świętującego wielki artystyczny triumf,  najlepiej zwiedzać z przewodnikiem, od czasu do czasu są organizowane zwiedzania „od zaplecza” (również nocne) czy cykliczne wydarzenia, takie jak wymiana żarówek w żyrandolu czy wyprzedaż rekwizytów.

My przyjrzymy się tylko bryle i fasadzie.

Zadanie 16: Budynek składa się z trzech łatwych do wyodrębnienia części. Która z nich kryje westybul, czyli reprezentacyjny „przedpokój” z klatkami schodowymi, szatniami, korytarzami itp.? Gdzie mieści się widownia, ponad którą króluje ogromny żyrandol? W którym miejscu jest scena z widocznym podwyższeniem, gdzie chowa się „na stojąco” zabytkowa kurtyna Henryka Siemiradzkiego?

Zadanie 17: Reprezentacyjna fasada od strony ulicy Szpitalnej jest bogato dekorowana. Umieszczono tam dwie alegorie dłuta Mieczysława Zawiejskiego, brata architekta. Która przedstawia Radość, a która Smutek? Wypatrzymy tam również dwie grupy personifikacji: Poezji, Dramatu i Komedii oraz Muzyki, Opery i Operetki. Która jest po prawej, a która po lewej stronie?

Zadanie 18: Obejdź budynek dookoła i znajdź część z maszkaronami, przypominającą Sukiennice.

Zadanie dodatkowe przy okazji zwiedzania lub wizyty w teatrze na spektaklu:
nad reprezentacyjnymi schodami, pomiędzy kariatydami podtrzymującymi strop, umieszczono rzeźbę głowy dżentelmena w średnim wieku, z lekko zakręconymi do góry wąsami, z przedziałkiem po środku, poważnie patrzącego na widzów. To Jan Zawiejski.

Budynek teatru był niesłychanie nowoczesny: miał nie tylko dużą scenę, widownię na ponad 900 osób, niewidoczne dla widzów zaplecze pełne tajemniczych mechanizmów, ale i zabezpieczenia przeciwpożarowe (m.in. żelazną kurtynę), centralne ogrzewanie, system wentylacyjny, wodociąg, a przede wszystkim – jako pierwszy w Krakowie – oświetlenie elektryczne.

W związku z tym na tyłach gmachu teatru powstała mała elektrownia zasilająca teatr w prąd elektryczny. Zawiejski zaprojektował budynek przypominający stylową, neorenesansowo-secesyjną willę z ceglaną wieżyczką, w której sprytnie ukryto komin. Z tego zresztą powodu projekt był często krytykowany, uważano bowiem, że połączenie sztuki i techniki jest pretensjonalne. Jednocześnie to, co kryło się wewnątrz, był tak nowe i wręcz magiczne, że budynek od początku nazywano Domem Machin. 

Wyposażenie maszynowni, czyli silniki i prądnice napędzane maszyną parową, wyprodukowano w Niemczech, a sprowadzono do Krakowa przez firmę Františka Křizika z Pragi czeskiej, która później uruchomiła jeszcze dwie inne elektrownie na terenie miasta. Wytwarzany prąd stały wykorzystywano do oświetlenia sceny i wnętrz teatru oraz do pracy hydroforu wewnętrznego wodociągu i sieci przeciwpożarowej, a nadwyżki prądu odsprzedawano. 

Dom Machin przestał spełniać swoją pierwotną funkcję w 1905 roku, kiedy nowo uruchomiona elektrownia miejska na Kazimierzu była w stanie zapewnić dostawy prądu dla całego Krakowa. W budynku urządzono malarnię. W 1918 roku Zawiejski opracował nawet projekt zburzenia willi i rozbudowania głównego gmachu teatru w stronę Plant. W czasie II wojny światowej podobny plan mieli Niemcy, budynek jednak pozostał na swoim miejscu. Od pół wieku mieści Scenę Miniaturę, najbardziej kameralną przestrzeń sceniczną Teatru im. J. Słowackiego, specjalizującą się w małych formach. Ciekawostka: podziemny tunel techniczny nadal łączy oba budynki.

Zadanie 19: Architekt na elewacji w kilku miejscach umieścił czytelne symbole związane z przeznaczeniem budynku: plus, minus i wskazówkę woltomierza. Gdzie? 

Po drodze na cmentarz Rakowicki przy ul. Topolowej 22 i A. Lubomirskiego 21 możemy zobaczyć jeszcze dwie dawne szkoły pospolite zaprojektowane przez Jana Zawiejskiego, sąsiadujące ze sobą przez podwórko. W obu przypadkach zastosowano fasadę wykończoną surową cegłą. Po remoncie elewacji są wspaniałymi przykładami historyzująco-secesyjnej architektury dawnego Krakowa.

Zadanie 20: Gdzie tym razem architekt wkomponował swoje inicjały? 

Po prawej stronie mijamy Budynek Główny UEK, zaprojektowany przez Tadeusza Stryjeńskiego i Władysława Ekielskiego jako Schronisko dla Chłopców Księcia Aleksandra Lubomirskiego. Po dotarciu na cmentarz pozostaje nam ostatnie zadanie. 

Zadanie 21: Gdzie jest grobowiec rodzinny Zawiejskich? Znajduje się w tej samej części cmentarza (pas 23, płd., czyli przy murze naprzeciwko archiwum), co grób Lucjana Rydla, Pana Młodego z „Wesela” S. Wyspiańskiego. W tym mieście naprawdę wszyscy się znają.

Grobowiec został zaprojektowany przez samego Zawiejskiego. Jest bardzo prosty, klasyczny, z piękną płaskorzeźbą twarzy Chrystusa. Leżą tu również rodzice architekta oraz jego obie żony: Małgorzata z Massmannów i Anna Krause, dla której przeszedł na katolicyzm.  

Jakie ważne tematy wplotły się w życie Jana Zawiejskiego?

Prywatnie – wątek związany z asymilacją. Przyszedł na świat jako Jan Babtysta Feintuch, potomek bogatych kupców żydowskich, którzy ochrzcili się w ewangelickim kościele św. Marcina. Po zmianie nazwiska wyodrębniły się dwie gałęzie rodu: Zawiejskich i Szarskich, obie niezwykle zasłużone dla Krakowa. Ambitny, pracowity, zapobiegliwy, przedsiębiorczy Jan zdobył popularność nie tylko dlatego, że mógł pochwalić się wykształceniem, doświadczeniem, światowym smakiem i obyciem, ale także potrafił sprostać gustom krakowskiej klienteli.

Zawodowo – kwestia modernizacji miasta. Był typowym przedstawicielem epoki XIX wieku, a jako architekt miał realny wpływ na kształt miejskiej przestrzeni. Urodził się w Krakowie, który był częścią Europy Habsburgów, zmarł w Krakowie, który chciał być częścią nowoczesnej Polski. Na pytanie, czy jego twórczość była faktycznie dialogiem między historyzmem a modernizacją można spróbować odpowiedzieć samodzielnie podczas spaceru tymi lub innymi śladami (jest jeszcze wiele budynków nie ujętych w tej trasie, wartych uważnej refleksji). I kto wie, może wkrótce jakieś miejsce zostanie ochrzczone jego nazwiskiem?