Rowerem po dnie morza

Wycieczkę rozpoczniemy w Racławicach, przy Powroźnikowej Skale. Warto zostawić rower u jej podnóża i wspiąć się ścieżką biegnącą łagodnym zboczem na sam szczyt. Widok, który się stamtąd roztacza, jest tego wart!

Rozpościera się przed nami pofalowany krajobraz Jury z widocznymi tu i ówdzie ostańcami i wychodniami wapiennymi. Jest to teren rolniczy, w którym pola poprzecinane są miedzami i zadrzewieniami. Taka mozaika jest nie tylko malownicza, ale też niezwykle cenna przyrodniczo. Coraz częściej wkradające się w nasz krajobraz wielkie monokulturowe uprawy są w pewnym sensie biologiczną pustynią, gdy tymczasem wśród pól, miedz, zadrzewień i krzewów swój dom znajdują liczne gatunki zwierząt. Siedząc na Powroźnikowej Skale możemy zaobserwować pasące się sarny, chyłkiem przebiegające piękne rudzielce–lisy, czy sterczące wśród traw i ziół długie uszy zająca.

Niezwykle ważnym elementem tej mozaiki, znacząco zwiększającym bioróżnorodność i przyczyniającym się do unikatowego charakteru tego miejsca, są gatunki związane z nawapiennymi murawami ciepłolubnymi i innymi siedliskami występującymi na wapiennych skałach, takie jak rojowniki czy rozchodniki.

Po zaledwie kilkunastu minutach jazdy niebieskim szlakiem rowerowym docieramy do skały o smakowitej nazwie: Racuch. Wznosi się ona na płaskowyżu nad Racławicami, wiatr ma się tu gdzie rozpędzić – i często to robi. W wietrzne dni trzeba uważać, żeby nie zwiało nas ze skały. Możemy nawet się zastanowić, czy aby silne wietrzysko nie porwało jakiegoś tutejszego mruczka – z nieba bowiem dobiega czasem dźwięk przypominający miauczenie kota. Nie dajmy się jednak temu zwieść – to myszołów, jeden z najliczniejszych w Polsce gatunków ptaków szponiastych. Unosi się wysoko, lecz jego rewelacyjny wzrok pozwala mu dostrzec wśród traw niewielkiego gryzonia.

Bywa, że myszołowowi znudzi się latanie, wtedy zmienia taktykę i poluje z zasiadki, wypatrując zdobyczy z gałęzi lub jakiegoś słupka. Może się również zdarzyć, że miauczenie wcale nie będzie oznaczało obecności myszołowa, lecz innego ptaka, który mistrzowsko potrafi go naśladować. To sójka –wszędobylska, ciekawska, niezwykle piękna i inteligentna. Nie ma do końca pewności, dlaczego sójka tak lubuje się w udawaniu ptaków drapieżnych (naśladuje nie tylko myszołowa, całkiem nieźle wychodzi jej również jastrząb). Całkiem wiarygodnie brzmi teoria głosząca, że sprytna sójka, wypatrzywszy jakiś smakowity kąsek, odzywa się jak drapieżnik, żeby przepłoszyć inne ptaki. Pozbywa się w ten sposób konkurencji w zdobyciu jedzenia.

Z Racucha kierujemy się polnymi drogami (podążając szlakiem rowerowym) na wschód. Wokół nas roztaczają się wyjątkowo piękne krajobrazy pól i łąk, wciąż jeszcze niezabudowanych. Zjeżdżamy do Doliny Szklarki – szlak rowerowy prowadzi tu równolegle z pieszym szlakiem żółtym. W miejscu, gdzie dołącza do nich szlak czarny, zjeżdżamy ze szlaku rowerowego i podążamy szlakiem czarnym, a następnie drogą leśną na południowy wschód do stawów w Dolinie Będkowskiej. Wjeżdżamy do tej jednej z bardziej znanych oraz jednej z najdłuższych Dolinek Krakowskich: ciągnie się przez 7 km. Kierujemy się nią na północ. Ten odcinek możemy potraktować jako odpoczynek, bowiem dnem Doliny poprowadzona jest asfaltowa droga. Lepiej jednak nadmiernie się nie rozpędzać, zbyt wiele tu do obejrzenia. Jak choćby największy na Jurze wodospad Szum (zwany również Szerokim), czy wznosząca się na ponad 100 m powyżej dna doliny Sokolica (najwyższa na Jurze ściana skalna). Jakby tego było mało, znajduje się tu jeden z najsłynniejszych na Jurze ostańców, sławę zawdzięczający nie tyle wyjątkowej urodzie, co zabawnej nazwie: Dupa Słonia.

A jak doszło do powstania tej oraz innych Dolinek Krakowskich? Otóż w pliocenie (około 5,3–2,5 mln lat temu), w południowej części Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej, na skutek silnej erozji wgłębnej potoków, wykształciła się obecna sieć rzeczna. Wody owych rzek płynęły z północy na południe powoli, ale uparcie, żłobiąc doliny o charakterze głębokich jarów. W tym samym czasie, w wyniku działalności krasowej wód podziemnych, powstawały liczne tu jaskinie. Do jednej z nich teraz zmierzamy.

Ze skałami wapiennymi (a także dolomitami czy marglami) ściśle wiążą się procesy krasowe (polegające na rozpuszczaniu skał przez wody powierzchniowe i podziemne), które prowadzą między innymi do powstawania jaskiń. Docieramy właśnie do jednej z najbardziej interesujących: Jaskini Nietoperzowej. Jest najdłuższą jaskinią w całej Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Ostatnie jej pomiary miały miejsce całkiem niedawno, bo w maju 2022 r. Długość korytarzy Jaskini Nietoperzowej i połączonej z nią Jaskini Zygmunta wynosi 1047,7 m, a deniwelacja 55,1 m (+14,4; – 40,7 m). Największa sala udostępniona do zwiedzania ma 35 m długości, 18 m szerokości oraz 10 m wysokości.

Jaskinie przez tysiące i miliony lat dawały schronienie wielu stworzeniom – w tym człowiekowi. Do dziś odnajdujemy w nich ślady bytowania zarówno neandertalczyków, jak i naszego gatunku. Podziemne sale i korytarze wciąż są domem dla wielu organizmów. Zimą zapewniają dogodne warunki hibernującym nietoperzom. Możemy się tu również natknąć na pewnego wyjątkowego pająka – sieciarza jaskiniowego. Jest on całkiem spory (długość ciała większych od samców samic może osiągać nawet 17 mm). Zdecydowanie lubi ciemności – zasiedla jaskinie, studzienki kanalizacyjne, sztolnie i piwnice, bunkry i długie tunele, gdzie temperatura utrzymuje się na stałym poziomie przez cały rok.

Jesienią samica buduje duży, biały kokon, kształtem przypominający łzę, i zawiesza go na nici w pobliżu swojej sieci. W kokonie umieszcza swój skarb: 4, a nawet 5 tysięcy jaj.

Sieciarz jaskiniowy nie tylko jest jednym z naszych największych pająków, również jego jad jest bardzo silny. I chociaż nie jest niebezpieczny, to jednak jego ukąszenie bardzo boli, lepiej więc uważać i nie próbować wchodzić z nim w zbyt zażyłe stosunki!

Odwiedziwszy Jaskinię Nietoperzową cofamy się do ulicy Pod Jamą i dalej poruszamy się szlakiem rowerowym w kierunku zachodnim. Docieramy do tzw. Ostańców Jerzmanowickich. To skały wapienne pojedynczo lub w grupach wznoszące się na wierzchowinie Wyżyny Olkuskiej w pobliżu wsi Jerzmanowice. Jak powstały te i inne ostańce? Około 66–23 mln lat temu, w paleogenie, tereny obecnej Wyżyny Krakowsko-Częstochowskiej podlegały długotrwałym procesom niszczenia, prowadzącym do wyrównywania i stopniowego obniżenia powierzchni Ziemi. Doprowadziły one do powstania rozległej, lekko falistej wierzchowiny. W wielu miejscach wierzchowina ta usiana jest licznymi skałkami, tzw. ostańcami, które dzięki temu, że zbudowane są z odpornych jurajskich wapieni skalistych, nie poddawały się procesom niszczącym. Przybierają one różne ciekawe kształty. Część skałek posiada z tego powodu adekwatne nazwy, takie ja wspomniana już Dupa Słonia, Pytajnik, Czarcie Wrota, Kapucyn czy Żabi Koń.

Do Ostańców Jerzmanowickich należy również Grodzisko (Skała 502), drugie co do wysokości wzniesienie na całej Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej. Warto się na nie wspiąć (od wschodniej strony prowadzi na szczyt prosta droga). Z wierzchołka widać inne ostańce, a także Kraków, Garb Tenczyński, a jeśli pogoda nam dopisze – Beskidy, a nawet Tatry.

Dobrze jest jednak rozglądać się nie tylko wokół siebie – pod stopami możemy odkryć ślady historii tego miejsca. Jeśli uważnie poszukamy, wśród pięknych rojowników porastających tę i inne skały odnajdziemy skamieliny amonitów – wymarłych głowonogów, które dawno, dawno temu unosiły się nad dnem morza, po którym my teraz wędrujemy.  

Podążając dalej niebieskim szlakiem rowerowym docieramy do Racławic, skąd rozpoczęliśmy nasza wycieczkę.