Brama na osiedle

Można na niego patrzeć jak na bramę w głąb osiedla, choć nie sposób znaleźć w nim jakiekolwiek inspiracje budowlami epoki jagiellońskiej. Architektonicznie nawiązuje bowiem  do znajdującego się naprzeciwko, po drugiej stronie ulicy, pasażu handlowego na os. Tysiąclecia. Podobno planowano nawet połączyć obydwa budynki naziemną kładką.

Budynek zaprojektował Olgierd Krajewski. Boczną, wschodnią ścianę pawilonu zdobiła niegdyś ceramiczna czarno-biała mozaika „Fantasmagoria wiatru” Janusza Trzebiatowskiego, której elementy powstały w Fabryce Naczyń Emaliowanych w Olkuszu. Praca Trzebiatowskiego zniknęła ze ściany pawilonu podczas prac remontowych i termoizolacyjnych. Można jednak zobaczyć, jak wyglądała, jeśli odwiedzi się Hutę Sztuki przy Ośrodku Kultury Norwida (os. Górali 5), gdzie eksponowany jest kolorowy obraz olejny – odwzorowanie mozaiki.

W pawilonie miały się pomieścić: sklepy rybny, warzywny, mięsny, spożywczy, punkt napraw, księgarnia, pralnia, kiosk, bar kawowy oraz administracja osiedla. Dziś działają tu nieco inne lokale, jest ich nawet dość sporo. Ale sam budynek nie wyróżnia się już niczym szczególnym.

Dostrojona do terenu

O tym, że projektanci chcieli dostosować tutejszą zabudowę do rzeźby terenu, świadczą zbudowane obok siebie – praktycznie, bo w samym środku osiedla –  szkoła, przedszkole i dom kultury „Kuźnia”, przy którym otwarto pierwszą kawiarnię w Mistrzejowicach. Dziś nie ma po niej śladu, ale o „Kuźni” warto pamiętać nie tylko z powodu kawy. Powstanie tego domu kultury zbiegło się z wprowadzeniem wolnych sobót w Polsce. Personel  „Kuźni” starał się więc zaproponować tutejszym mieszkańcom – było ich wtedy ok. 20 tysięcy, a 70 proc. z nich pracowało w nowohuckim kombinacie – jak ten wolny dzień można spędzać, organizując różnorodne wydarzenia, imprezy, koła  zainteresowań itp.

Klub rozpoczął działalność w Sylwestra 1973/1974 i funkcjonuje do dziś, jako filia OKN Norwida, proponując zajęcia nie tylko dla dzieci i młodzieży. W ciągu roku odbywają się tutaj warsztaty, spotkania z ciekawymi ludźmi, wernisaże. Wiosną i latem w klubie i w jego okolicy organizowane są imprezy plenerowe – pikniki rodzinne, seanse kina pod chmurką.

Warto też zajrzeć na tutejsze niewielkie patio i do klimatycznej, dobrze zaopatrzonej biblioteki. Nie brakuje w niej nowości, znaleźć też można sporo publikacji o Nowej Hucie.

Czyn społeczny pośród bloków 

Pomnik poety pośród bloków? Czemu nie. A skoro osiedle Złotego Wieku, to nie mogło zabraknąć na nim renesansowego upamiętnienia mistrza słowa. Chociaż… gdyby nie jedna osoba i czyn społeczny, postument mógłby nie powstać.

Pomysłodawcą budowy pomnika był pracujący w nowohuckim kombinacie Zbigniew Sularczyk i to tam właśnie odlano fragmenty płaskorzeźby. Zaprojektował go Bogusław Danielak, a relief z popiersiem poety opracował Antoni Hajdecki. Pierwotnie litery były także odlane z brązu, z czasem zastąpiła je tabliczka, którą widać i dziś.

Pomnik odsłonięto w październiku 1974 roku i okazał się świetną inspiracją  dla działaczy i artystów. W ciągu lat 80. w jego pobliżu odbywały się wrześniowe widowiska plenerowe Serce roście, inspirowane twórczością Jana z Czarnolasu, przygotowywane w klubie „Kuźnia”. Po niemal pół wieku pomnik doczekał się wciąż trwającego remontu.

Mister Krakowa w zacisznej enklawie

Trzy mieszkania na piętrze, spore klatki schodowe. Stojące we wschodniej części osiedla, wśród zieleni, liczące ponad pół wieku bloki projektu Marii i Jerzego Chronowskich miłośnicy architektury znają jako „puchatki”. W zamierzeniu projektantów miały kojarzyć się z czymś przyjemnym, zacisznym, przełamywać monotonię wielkopłytowego osiedla, wkomponować się w teren, który nie pomieściłby czteropiętrowych szeregowców – takich, jakie zdominowały dolną część osiedla. Położone między pomnikiem Kochanowskiego, parkiem i Plantami Mistrzejowickimi tworzą swoistą enklawę.

Pięćdziesiąt lat temu, pod koniec 1973 roku, jako zespół domów mieszkalnych, puchatki otrzymały wyróżnienie „Mister Krakowa” – dla najpiękniejszego budynku w konkursie organizowanym przez „Echo Krakowa”. Konkurs organizowany był od 10 lat, a Chronowscy – jak donosi „Echo Krakowa” z 21 grudnia 1973 – po raz trzeci zostali jego laureatami.

Krakowianie na tyle polubili puchatki, że wzniesiono je także na innych osiedlach, m.in. Tysiąclecia, Kazimierzowskim, Bieńczycach Nowych.

Prosty południk i kręta ulica

Osiedlową ciekawostką jest południk 20°E. Biegnie przez fort „Batowice” i dalej, na południe. W Krakowie przebiega także przez np.: pobliski park Tysiąclecia, teren Akademii Wychowania Fizycznego, centrum handlowe M1 czy Uniwersytecki Szpital Dziecięcy. W Małopolsce przecina m.in. Nowy Targ. O tym i wielu innych ciekawostkach na jego temat dowiecie się z tabliczki umieszczonej na jego linii – stoi przy bistro „Wawelska”. Ustawiono ją tu (i w kilku innych miejscach w mieście) z inicjatywy prowadzącego stronę Honorowy Południk Krakowski. A wiecie, jak daleko jest stąd na Wawel? Jedyne 6750 metrów w linii prostej!

Kiedy już przeczytacie te wszystkie nowinki i ciekawostki, zajrzyjcie na kawę i coś słodkiego lub na obiad do bistro „Wawelska”. Może być dobrym miejscem do zregenerowania się przed dalszą wędrówką po mistrzejowickich parkach i osiedlach. Jej nazwa pochodzi od okrążającej niemal całe osiedle ulicy.

Wysoko jak na kopcu Kościuszki

Większe wrażenie robią z daleka niż z bliska, choć dopiero z bliska można zwrócić uwagę na naprzemienny rytm okien i loggii na elewacjach.
Z oddali  czasem wyglądają jak wystające z morza zieleni punktowe wieżowce (np. od strony Czerwonego Prądnika), wyższe niż 11 kondygnacji. Z innego miejsca (od ul. Jancarza czy strony os. Oświecenia) z kolei zdają się zlewać ze sobą, trudno więc ocenić, ile tych bloków jest naprawdę.
Spróbujecie policzyć?

Osiem.  Zmienna jest perspektywa, z jakiej na nie patrzymy, ale niezmiennie dominują nad okolicą prawie 50 lat. Wysokościowce projektu Stefana Golonki powstały między 1973 a 1975 rokiem.

Znajdują się w najwyższym punkcie osiedla Złotego Wieku i są jednymi najwyżej położonych budynków w Krakowie – na poziomie 278 m n.p.m. Same mają 30 metrów wysokości, nic więc dziwnego, że ich mieszkańcy mogą podziwiać panoramy Krakowa, Tatr, Beskidów. 

Park i fort na rozdrożu

Przed laty urbaniści starannie wytyczyli park wokół fortu „Batowice”, który leży blisko granic Krakowa. Zniszczone umocnienie, dawniej część zewnętrznego pierścienia obrony Twierdzy Kraków,  znajduje się w dole, w samym środku parku. Jeszcze do niedawna do fortu można było wejść. Obecnie jest zamknięty, a mieszkańcy, aktywiści, przyrodnicy, miłośnicy historii Twierdzy Kraków toczą dyskusje o tym, jak go zagospodarować, i o tym, czy można wyciąć zieleń, którą przez lata, pozbawiony opieki, zarósł.

Okalające go alejki są jednak w lepszym stanie. Warto się nimi przespacerować.

Docierając do północnych rejonów parku znajdziecie się na rozdrożu. I staniecie przed wyborem, dokąd pójść dalej. 

Jeśli pójdziecie prosto, mając fort za plecami, obok ogródków działkowych możecie wyjść na obrzeża osiedla Piastów albo już poza granice Krakowa.

Jeśli pójdziecie w prawo, zejdziecie na Planty Mistrzejowickie, inne popularne miejsce wypoczynku mieszkańców dzielnicy, a stamtąd można powędrować na wyprawę do dawnego osiedla Jesiennego i Zimowego (czyli Bohaterów Września i Piastów), pójść w stronę Plant Nowohuckich i po ponad godzinie dotrzeć na Plac Centralny lub powędrować w stronę zalewu w Zesławicach.

Jeśli zboczycie w lewo, możecie przespacerować się szlakiem Twierdzy Kraków czy odwiedzić Park Reduta. Znajdziecie tam szaniec i dawną strzelnicę, także dawne elementy Twierdzy Kraków.

Jeśli natomiast zawrócicie w stronę ul. Jancarza, możecie zobaczyć inne mistrzejowickie osiedle – Tysiąclecia.