Ławeczka Witkacego

Idziemy dalej ul. Tetmajera i dochodzimy do skrzyżowania z ul. Grunwaldzką. Tam skręcamy w prawo i wędrując dalej w dół ulicy, dochodzimy do Parku Miejskiego. Tutaj naprzeciwko muszli koncertowej ozdobionej muralem z wizerunkami osób, które odegrały dużą rolę w kształtowaniu historii Zakopanego, znajduje się multimedialna ławeczka poświęcona Stanisławowi Ignacemu Witkiewiczowi (Witkacemu).

Stanisław Ignacy Witkiewicz (pseud. Witkacy) urodził się 24 lutego 1885 r. w Warszawie, zmarł śmiercią samobójczą 18 września 1939 r. w Jeziorach k. Dąbrowicy na Ukrainie. Jego symboliczny grób znajduje się w Zakopanem na cmentarzu zw. Pęksowym Brzyzkiem. Był synem malarza, krytyka sztuki, twórcy stylu zakopiańskiego – Stanisława Witkiewicza.

Witkacy zdobył uznanie jako malarz, teoretyk sztuki, dramaturg, powieściopisarz, filozof. Jest autorem takich utworów jak „622 upadki Bunga, czyli Demoniczna kobieta” (1911), „Pragmatyści” (1919), „Tumor Mózgowicz” (1920), „W małym dworku” (1921), „Kurka Wodna” (1921), „Nadobnisie i koczkodany” (1922), „Jan Karol Maciej Wścieklica” (1922), „Wariat i zakonnica” (1923), „Matka” (1924), „Pożegnanie jesieni” (1927), „Nienasycenie” (1930), „Szewcy” (1934).

Witkacy urodził się w Warszawie i tam też początkowo mieszkał, jednak już w 1890 r. znalazł się Zakopanem. Tutaj 21 stycznia 1891 r. odbyły się jego ponowne, uroczyste chrzciny, a rodzicami chrzestnymi zostali słynna aktorka Helena Modrzejewska i góral Jan Krzeptowski Sabała. Zgodnie z wolą ojca nie uczęszczał na regularne zajęcia szkolne, ucząc się prywatnie. Nauczycielami jego byli m.in. Walenty Staszel (kustosz Muzeum Tatrzańskiego), student Mieczysław Limanowski (późniejszy geolog i profesor) i prof. Władysław Folkierski (matematyk). Od dzieciństwa interesowały go malarstwo, rysunek i fotografia.

W 1893 r. napisał kilka drobnych utworów dramatycznych. W roku 1897 zdał egzaminy do Szkoły Realnej we Lwowie, ale nadal uczył się w domu, stawiając się w szkole tylko na egzaminy semestralne. W tym czasie zainteresował się filozofią, co znalazło odbicie w pisanych przez niego rozprawach. Maturę zdał we Lwowie w 1903 r., po czym w latach 1904–1905 studiował malarstwo na krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych w pracowni Józefa Mehoffera. Kierując się zdaniem ojca, studia przerwał, a naukę kontynuował w Zakopanem, pobierając lekcje malarstwa od Władysława Ślewińskiego. Do pracowni Mehoffera wrócił w latach 1908–1911.

Jego życie prywatne i artystyczne obfitowało w wydarzenia. W latach 1909–1912 związany był z aktorką Ireną Solską. W 1913 r. zaręczył się z Jadwigą Janczewską, która rok później popełniła samobójstwo. Czas do lipca 1918 r. spędził poza granicami Polski (wyprawa z Bronisławem Malinowskim, udział w I wojnie światowej). Po powrocie do Zakopanego został przyjęty do grupy Formistów, której stał się wkrótce głównym teoretykiem. W latach 1918–1925 napisał większość swoich utworów dramatycznych. W tym czasie ożenił się ponownie. Jego wybranką została wnuczka Juliusza Kossaka, Jadwiga Unrug (Nineczka), jednak niedługo potem związał się z Czesławą Oknińską-Korzeniowską. Uczestniczył ponadto w seansach spirytystycznych (członkostwo w warszawskim Towarzystwie Metempsychicznym), eksperymentował z narkotykami.

Witkacy nieustannie angażował się też w działalność kulturalną. W 1925 r. założył grupę Towarzystwo Teatralne, wszedł w skład Komisji Wystawowej Towarzystwa Sztuka Podhalańska, przy której powołał Sekcję Teatru Formistycznego. W 1927 r. założył Firmę Portretową S.I. Witkiewicz. Był też współorganizatorem i wykładowcą zakopiańskich Wakacyjnych Kursów Naukowo-Literackich.

Po wybuchu II wojny światowej mimo zgłoszenia się do punktu mobilizacyjnego, nie został powołany do wojska. 5 września 1939 r. wyjechał z Warszawy. Na wieść o wkroczeniu do Polski wojsk radzieckich nad ranem 18 września 1939 r. w Jeziorach na Polesiu popełnił samobójstwo. Wspólnie z nim nieudaną próbę podjęła Czesława Oknińska-Korzeniowska. Został pochowany w Jeziorach, a próba przeniesienia jego zwłok pod Tatry nie powiodła się. 14 kwietnia 1988 r. uroczyście pochowano na starym cmentarzu w Zakopanem sprowadzone z Polesia szczątki ludzkie, które, jak się okazało, nie należały do Witkacego.

Witkacy znany jest przede wszystkim jako artysta. W młodych latach zajmowały go jednak również turystyka i narciarstwo, a w towarzystwie góralskich przewodników nawet taternictwo (ok. 1900 zdobył Durny Szczyt, schodząc następnie do Dzikiej Doliny). W latach międzywojennych chodził jeszcze na wycieczki turystyczne w Tatry, ale już nie na wspinaczki, choć w 1933 został członkiem zakopiańskiej Sekcji Taternickiej KS „Tatry”, której prezesem był jego przyjaciel Bohdan Filipowski. W 1914 uczestniczył w wyprawie badawczej swego przyjaciela, antropologa Bronisława Malinowskiego na Nową Gwineę i do Australii. Wyprawę przerwał sam Witkacy z powodu wybuchu I wojny światowej. Jako poddany rosyjski nie mógł wrócić do Zakopanego, zatem przez Krym dotarł do Petersburga i służył w wojsku rosyjskim (otrzymał nominację na porucznika). W roku 1918 wrócił do Polski i krótko służył w wojsku polskim.

W dramatach Witkacego odnaleźć można zaledwie drobne nawiązania do Podhala lub Tatr, podobnie w jego powieściach: „Pożegnanie jesieni” (1927), „Nienasycenie” (1930), „622 upadki Bunga czyli Demoniczna kobieta” (1972). Zakopanego i Tatr częściowo dotyczą artykuły: „Demonizm Zakopanego” (1919), „O dandyzmie zakopiańskim” (1921), „Wystawa Rafała Malczewskiego w Zakopanem” (1927), „Malarstwo (nie sztuka) Rafała Malczewskiego i tło jego powstania” (1928), „Wrażenia ze spóźnionego niestety pierwszego lotu” (1938). W pierwszym okresie swego malarstwa był pejzażystą i portrecistą. W zakopiańskich wystawach uczestniczył od 1902 r. Z tego czasu ocalało niewiele jego prac, np. Pejzaż górski (olej) i Potok (1915, olej). Jako rysownik debiutował publicznie w wieku piętnastu lat, ilustrując dwoma krajobrazami Pratatr artykuł Mieczysława Limanowskiego Glossopteris, który ukazał się w „Przeglądzie Zakopiańskim” w roku 1900. Od 1925 r. malował przeważnie portrety (również osób związanych z Tatrami i Zakopanem).

Od młodych lat interesował się też fotografią. Z jego licznie zachowanych zdjęć zakopiańskich i tatrzańskich wiele ma dziś wartość dokumentacyjną, a portrety także walory artystyczne.

Witkacy w ostatnich latach pobytu w Zakopanem mieszkał w willi Witkiewiczówka na Antałówce, gdzie umieszczono tablicę upamiętniającą obu Witkiewiczów, ojca i syna. Rok 1985 r. ogłoszony został przez UNESCO Międzynarodowym Rokiem Witkacego. Rok 2015 na mocy trzech dokumentów został ogłoszony Rokiem Witkiewiczów. W Zakopanem od 1985 r. działa Teatr im. S.I. Witkiewicza. W Muzeum Tatrzańskim organizowane są liczne wystawy poświęcone artyście.