Kościół pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze

Nie wolno Wam prześlepić wąskich ulic z brązowymi i zielonymi chałupkami. Nie wolno Wam zapomnieć, że gdzieś między Tarnowem i nie-Tarnowem, w kuluarach metropolitarnego zgiełku macie Zbylitowską Górę, czy, żeby nie przesadzać z oficjałkami, Górę, tak po prostu.

Zbylitowska Góra pod Tarnowem w przeszłości należała do rodów Zbylitowskich, Kotowskich, Krzeszów, Dembińskich, Moszczeńskich i Żabów. Pierwsza informacja o parafii pochodzi z 1326 roku. Obecny kościół stoi na fundamentach świątyni wzniesionej około 1464 roku. Jego fundatorem był ówczesny właściciel wsi Mikołaj Zbylitowski. Brak najstarszej kroniki parafialnej (obecna pochodzi z końca XIX wieku) i materiału ikonograficznego skutkuje dość skąpą wiedzą na temat pierwotnego wyglądu, wyposażenia i późniejszych przekształceń architektonicznych kościoła.

Działania wojenne z okresu I wojny światowej prowadzone w okolicy Tarnowa spowodowały dotkliwe zniszczenia okolicznych zabudowań. W 1915 roku w wyniku ostrzału pozycji rosyjskich prowadzonego przez wojsko austro-węgierskie kościół uległ znacznemu zniszczeniu. Poważnie uszkodzone zostały także pobliskie plebania i wikarówka.

Aktualny wygląd świątynia zawdzięcza odbudowie z lat 1918–1922, z zachowaniem ocalałych wówczas zakrystii, prezbiterium i północnej kaplicy. Autorem planów odbudowy był – według prof. Piotra Szlezyngera – krakowski architekt i konserwator zabytków Ludwik Wojtyczko. Ponowna konsekracja kościoła (trzecia z kolei – o powodach drugiej z 1854 roku nic nie wiadomo) miała miejsce 16 września 1922 roku z rąk biskupa tarnowskiego Leona Wałęgi.

Do najstarszych elementów wyposażenia należy płyta nagrobna z płaskorzeźbą upamiętniającą fundatora świątyni. W bocznej kaplicy znajduje się kopia obrazu przedstawiającego Chrystusa w studni – oryginał pochodzący z połowy XV wieku znajduje się w Muzeum Diecezjalnym w Tarnowie. Na uwagę zasługuje także XIX-wieczna ławka kolatorska rodziny Żabów. Ołtarz główny oraz dwa ołtarze boczne (ich autorstwo przypisuje się Józefowi Dutkiewiczowi) pochodzą z okresu międzywojennego.

W 1957 roku artystycznego wyrazu wnętrzu kościoła pw. Podwyższenia Krzyża Świętego w Zbylitowskiej Górze nadał prof. Jerzy Nowosielski. Była to jego pierwsza samodzielna realizacja w przestrzeni świątyni rzymskokatolickiej. Obszerny program ikonograficzny Nowosielskiego obejmował sceny z Nowego Testamentu i przedstawienia świętych. Artysta osobiście wykonał dwie stacje Drogi Krzyżowej (XIII: Ukrzyżowanie i XIV: Zdjęcie z krzyża), pozostałe malowidła według jego koncepcji wykonali Jan Przełomiec, Witold Damasiewicz i Aleksander Kurcz. Polichromia obejmowała całe wnętrze kościoła. Niestety, w latach 90. XX wieku, w wyniku nieudolnej restauracji malowideł, została częściowo przemalowana i zamalowana, tracąc swój pierwotny kunszt.

Obok kościoła stoi XVIII-wieczna dzwonnica, w której ścianę wmurowano pociski – „pamiątki” po ostrzale z czasów I wojny światowej.