MAŁOPOLSKA TO GO

Saturnin Żórawski w spektaklu Diabli Nadali, scenogr. Marian Eile, Janina Ipohorska, Polona, domena publiczna.

Element napływowy. Spacer śladami „Przekroju”

  • 6 obiektów
  • 6 km
  • 2 godz.
  • pieszo
  • Literackie
  • Niszowe

„Okno na świat” w szarzyźnie PRL-u, pismo-instytucja skupiające najważniejszych twórców epoki czytane na masową skalę i kształtujące powojenne pokolenia Polek i Polaków, fenomen na skalę światową tworzący własną cywilizację – „Przekrój”, bo o nim mowa, powstał i przez dziesięciolecia działał w Krakowie.

Spektakularny sukces zawdzięcza pomysłom i osobowości swego twórcy i pierwszego redaktora naczelnego, pochodzącego ze Lwowa Mariana Eilego, który pełnił tę funkcję przez blisko ćwierćwiecze. Urodzony popularyzator, przy tworzeniu pisma kierował się zasadą, że należy je robić lekko, tak by mogła je czytać zarówno inteligentna sprzątaczka, prosty profesor, jak i prymitywny minister. Poprzez jego tygodnik czytelnicy dowiadywali się o ważnych literackich i artystycznych zjawiskach, które opisywane były w sposób komunikatywny i pełen humoru. To tu mogli przeczytać o Becketcie, Picassie czy jazzie, a zaraz obok o motoryzacji i modzie. Marian Eile posiadał umiejętność doboru właściwych ludzi. Potrafił wokół siebie zgromadzić – i utrzymać przez lata – kameralny, niezwykle zgrany zespół, a także wspaniałych współpracowników, których pozyskiwał dzięki swoim artystyczno-literackim kontaktom z czasów przedwojennych, kiedy to pracował w redakcji „Wiadomości Literackich”. Dla „Przekroju” pisali i tworzyli najlepsi pisarze, publicyści, a także artyści, bowiem warstwa plastyczna pisma traktowana była równorzędnie z tekstem. Umiejscowienie tygodnika pod Wawelem to poniekąd dzieło przypadku, wynikające z faktu, że Kraków z zawieruchy wojennej wyszedł stosunkowo mało zniszczony. Można tu było znaleźć infrastrukturę potrzebną do produkcji kolorowego, ilustrowanego magazynu. Dodatkowo do miasta ściągali artyści i pisarze z innych rejonów Polski, głównie ze zrujnowanej Warszawy. Ci ostatni znaleźli swoją przystań w słynnym Domu Literatów przy ulicy Krupniczej 22. Tak duże skumulowanie talentów w jednym miejscu musiało wpłynąć korzystnie na rozwój czasopisma. Sytuacja przewidziana jako tymczasowa („Przekrój” miał ambicje pisma ogólnopolskiego, a większość redakcji i współpracowników była spoza Krakowa) przekształciła się w długotrwałą, gdyż to odległość od stolicy i partyjnych decydentów pozwalała Eilemu na utrzymanie namiastki swobody, którą i tak opłacał materiałami legitymizującymi nowy ład polityczny. Stworzoną przez siebie enklawę kultury i humoru zmuszony był jednak porzucić – wyjechał z kraju w 1969 roku z powodu nastrojów antysemickich. Choć powrócił jakiś czas później, i nawet współpracował ze stworzonym przez siebie czasopismem, to pewna epoka została już niestety zamknięta.
Autor: Katarzyna Barańska
Licencja: CC BY-SA
Źródła: Tomasz Potkaj, Przekrój Eilego. Biografia całego tego zamieszania z uwzględnieniem psa Fafika, Kraków 2019. Andrzej Klominek, Życie w „Przekroju”, Warszawa 1995. Wanda Matras-Mastalerz, Janina Ipohorska – pierwsza dama „Przekroju”, „Rocznik Historii Prasy Polskiej” 2008, z. 1–2 (21–22), s. 127–141. Wanda Matras-Mastalerz, Marian Eile (1910–1984). Biografia. Anegdota. Legenda, „Annales Academiae Paedagogicae Cracoviensis. Studia ad Bibliothecarum Scientiam Pertinentia III”, red. H. Kosętka, Kraków 2005, s. 156–171. Ewa Pawlik, Lekko! Pismo robi się lekko! Opowieść o człowieku, który stworzył „Przekrój”, „Przekrój” 2017, nr 3556, s. 14–19. Ewa Pawlik, Janka Ipohorska, czyli kobieta z kamyczkiem w sercu, „Przekrój” 2018, nr 3561, s. 14–17.
Data publikacji: 2020

obiekty na trasie

1

Pałac Prasy

ul. Wielopole 1/Starowiślna 2, Kraków

2

Drukarnia Narodowa

ul. Piłsudskiego 19, Kraków

3

Mieszkanie Mariana Eilego

ul. Mała 5/7, Kraków

4

Mieszkanie Janiny Ipohorskiej

ul. Siedleckiego 4/5, Kraków

5

Kasyno oficerskie

ul. Zyblikiewicza 1/Westerplatte 17, Kraków

6

Reformacka 3

ul. Reformacka 3, Kraków

?

Element napływowy. Spacer śladami „Przekroju”

nawiguj do celu

więcej na:

przydatne informacje:

Możliwość zwiedzania:
Szczegółowe informacje na stronie internetowej
Czas zwiedzania:
Opłaty:
Parking:
Toaleta:
Gastronomia:

Do poczytania

Podobne trasy

Trasy w pobliżu

Na szlaku przydaje się prowiant 😉 Ta strona używa plików cookies i localStorage.
Korzystając z niej, akceptujesz ich wykorzystywanie zgodnie z polityką prywatności.