W gar­de­ro­bie na­tu­ry
jest ko­stiu­mów spo­ro.
Ko­stium pa­ją­ka, mewy, my­szy po­lnej.
Każ­dy od razu pa­su­je jak ulał
i no­szo­ny jest po­słusz­nie
aż do zdar­cia.[i]

Wycieczkę najlepiej zacząć od spaceru zacisznym wąwozem Półrzeczki, do którego z parkingu prowadzą niebieskie znaki szlaku pieszego do Brzoskwini. Czy urok tych nazw nie inspiruje do ułożenia limeryku? Można by zacząć na przykład tak:
Panny roztropne w wąwozie Półrzeczki
bukom i dębom wiązały wstążeczki…

Zaraz na początku szlaku, tuż po zejściu z drogi gminnej, pod numerem 205 stoi charakterystyczny drewniany domek z belkami pomalowanymi na niebiesko. Kiedy minie się ostatnie zabudowania, po prawej stronie należy wypatrywać czegoś w rodzaju prowizorycznego drewnianego mostku, a za nim ścieżki, wijącej się w stronę widocznej z daleka skały.

Do środka Jaskini na Łopiankach prowadzi duży kwadratowy otwór, niewidoczny od strony drogi, bo zasłonięty skalnym blokiem. W obszernej komorze możemy przez chwilę pooglądać ładne skalne nacieki i pooddychać zimnym powietrzem o zapachu kamieni. W głąb biegnie kręty, zwężający się korytarz o wilgotnym i błotnistym dnie – idealne warunki dla lokatorów jaskini: pająków i nietoperzy.

[i] Taż, Milczenie roślin (fragm.), z tomu Chwila, Kraków 2002.

Macie u mnie imiona:
klon, łopian, przylaszczka,
wrzos, jałowiec, jemioła, niezapominajka,
a ja u was żadnego.[i]

Wracamy na szlak jedną z wydeptanych w chaszczach dróżek. Przyjemna leśna ścieżka po około dwóch kilometrach zbliża się do autostrady A4 (nie da się nie usłyszeć) – w tym miejscu można zawrócić, a wracając, oglądać niby to samo, ale już przecież w innym świetle, pod innym kątem wpadającym przez ażurowy baldachim gałęzi i liści.

Nazwy mijanych skał: Zaciszny Filar, Kanapa, Księżycowa Skała, Dębowe Skałki – jeszcze potęgują wrażenie sielskości. Dnem doliny po intensywnych opadach deszczu płynie strumyk, a wijące się brzegi wąwozu dają złudzenie bajkowej rzeki. Zbocza porośnięte są głównie buczyną, której włochate listki na wiosnę otulają las zielonym tiulem. Proste srebrzysto-szare pnie patrzą uważnie charakterystycznymi bukowymi oczami. W koronach drzew śpiewają ptaki, a runo leśne odkrywa drobne piękno o tajemniczych nazwach – rosną tu śledziennica skrętolistna, rogownica polna, ziarnopłon wiosenny, gajowiec żółty, szczawik zajęczy i inne zielone cienie.

[i] Taż, W zatrzęsieniu (fragm.), z tomu Chwila, dz. cyt.

W porównaniu z chmurami
życie wydaje się ugruntowane,
omal że trwałe i prawie że wieczne.[i]

Z parkingu do rezerwatu przyrody Dolina Mnikowska prowadzą niebieskie znaki szlaku pieszego do Mnikowa. Początek trasy jest łąkowy, potem zaczyna się wygodna ścieżka spacerowa głęboko wciętym w wapienne skały wąwozem, która po kilometrze dochodzi do mostku na Sance, za którym kończy się rezerwat.

Turystyczne walory krakowskich okolic, również Mnikowa, odkrył przed blisko dwustu laty Ambroży Grabowski (ten sam, który patronuje jednej z przecznic ulicy Karmelickiej w Krakowie) i w swoim przewodniku gorąco zachęcał do korzystania z uroków „miniaturowego Ojcowa”. Słusznie zauważył, że tu krótka chwila wystarczy,  aby „oko miłownika pięknej natury doskonale upieścić” [i], podczas gdy Ojców przytłacza swoją wielkością i dwóch dni nie wystarczy, by obejrzeć wszystkie jego parowy i zakręty. Tymczasem mnikowskie skały: ściany, wrota i iglice – również zachwycają wysokością i kształtami.

Świecką tradycją tego miejsca są pikniki u podnóża skał, na trawie lub przy drewnianych ławach, nad kojąco szemrzącym potokiem. Można do woli dumać i patrzeć w niebo na poduchy chmur, zazdroszcząc dawnym wycieczkowiczom, że nie latały im nad głowami samoloty.

[i] Taż, Chmury (fragm.), z tomu Chwila, dz. cyt.
[i] A. Grabowski, Kraków i jego okolice, Kraków 1866, s.245

Nie tyl­ko taj­nym spi­skom to­wa­rzy­szy ci­sza.
Nie tyl­ko ko­ro­na­cjom or­szak przy­czyn.
Po­tra­fią być okrą­głe nie tyl­ko rocz­ni­ce po­wstań,
ale i ob­cho­dzo­ne ka­my­ki na brze­gu.[i]

Mniej więcej w połowie doliny kompleks skał zwany Cyrkiem tworzy naturalny ołtarz, ozdobiony widocznym z daleka obrazem Matki Boskiej Skalskiej. Prowadzą tam dość strome schodki z drogą krzyżową, ale warto się po nich wspiąć ze względu na spektakularny widok z góry i możliwość zobaczenia Jaskini nad Matką Boską. Na jednej ze skał wisi ponadto tablica pamiątkowa poświęcona Janowi Pawłowi II, który bywał tu jeszcze jako młody ksiądz-piechur.

Skąd obraz w tym miejscu?
Prawdopodobnie powstał w 1863 roku, a jego twórcą był malarz i taternik Walery Eljasz-Radzikowski. Istnieje kilka legend na temat genezy obrazu.

W jednej z nich występują hrabina Potocka z Krzeszowic i jej chora córeczka, a w finale, po trzykrotnej wizji skały z wizerunkiem Matki Boskiej, dochodzi do cudownego uzdrowienia dziecka. Inna legenda wiąże się z powstaniem styczniowym, a opowiada o ucieczce przed wojskiem rosyjskim i o kobiecie, która wskazała powstańcom kryjówkę w skalnej jaskini, po czym natychmiast zniknęła. Istnieje też przekaz związany z dzierżawcą majątku mnikowskiego, który poprosił artystę o namalowanie obrazu w hołdzie powstańcom, co pozwoliło odprawiać w tym miejscu zabronione przez zaborców msze za ojczyznę.

Wiadomość dla zmartwionych jakością artystyczną malowidła: oryginał został przemalowany w latach 80. XX w. z powodu pogarszającego się stanu technicznego dzieła. Matka Boska jako symboliczna Polonia nadal „wychodzi” ze skały z koroną cierniową w ręce, miażdżąc stopą głowę węża (symbolizującego zaborców), ale jest to raczej wariacja na temat niż wierne odtworzenie pierwotnej postaci dzieła.

[i] Taż, Może być bez tytułu (fragm.), z tomu Koniec i początek, Kraków 1993.

Pu­kam do drzwi ka­mie­nia.
– To ja, wpuść mnie.
Przy­cho­dzę z cie­ka­wo­ści czy­stej.
Życie jest dla niej je­dy­ną oka­zją.[i]

Niedosyt terenowych wyzwań? Pętla rezerwatu Zimny Dół czeka na śmiałków!

Start przy wyniosłej skale zwanej Łysina (nie do końca słusznie, coś ją jednak usiłuje porastać). Zgodnie ze znakami czerwonego szlaku do Czernichowa przez około kilometr idzie się wygodną asfaltową drogą. Lewa strona doliny, ta ciemniejsza, to skały jak baszty oraz szemrzący potok, prawa – jaśniejsza i zabudowana – to wieś Skałka.

Przy granicy rezerwatu na głodnych specjalistycznej wiedzy czeka tablica Małopolskiego Szlaku Geoturystycznego (gdzie między innymi o wapieniach zrostkowych, diagenezie i cyjanobakteriach). W tym miejscu warto poszukać rzadko w Polsce spotykanego rodzaju wywierzyska wypływającego w jaskini. Innymi słowy – źródła.

Można iść dalej wygodną drogą dnem doliny aż do granicy Tenczyńskiego Parku Krajobrazowego i z daleka obserwować ciemne zbocze doliny. Można też wybrać wersję terenową, czyli kilometrową pętlę ścieżki dydaktycznej oznaczoną biało-zielonymi kwadratami, i zobaczyć skały z bliska. Zalecane są jednak tak zwane lepsze buty: będzie pod górę, momentami wąsko, może też być ślisko.

Ścieżka kluczy między wypłukanymi przez wodę okapami skalnymi, niewielkimi jaskiniami, niszami i skalnymi grzybami, prowadzi przez pokryte mchami korytarze, wzdłuż skalnych murów i ścian. Pod niektórymi z nich można zobaczyć stare materace służące wspinaczom jako asekuracja (choć co do zasady w rezerwacie wspinaczka jest zabroniona).

[i] Taż, Rozmowa z kamieniem (fragm.), z tomu Sól, Kraków 1962.

W do­lin­ce po­tok mały jako po­tok mały.
Ścież­ka w po­sta­ci ścież­ki od za­wsze do za­wsze.
Las pod po­zo­rem lasu na wie­ki wie­ków i amen,
a w gó­rze pta­ki w lo­cie w roli pta­ków w lo­cie.[i]
Gęsto rozsiane skały, rozdzielone przesmykami, korytarzami i dziedzińcami, tworzą swoisty mroczny labirynt. Nie jest to oczywiście skalne miasto z prawdziwego zdarzenia, raczej opanowane przez dziką przyrodę ruiny starożytnego grodu.

Na terenie rezerwatu występuje 230 gatunków roślin, ale bezsprzecznym królem dżungli jest zimozielony bluszcz, w dodatku ten tutaj – kilkusetletni – jest wbrew nazwie zupełnie niepospolity. Jego pędy, grube jak ludzkie ramię, wrośnięte w kamień na zawsze, pną się po skałach niczym węże lub zwisają girlandami. Jeszcze do niedawna – jako egzemplarze kwitnące i owocujące – były pod ochroną. Bluszcz bowiem (i to tylko stare okazy!) kwitnie bardzo obficie, ale rzadko i krótko – pojedynczy kwiat kwitnie przez tydzień i wydziela zapach… padliny. Ta wisienka na torcie jest w dodatku mocno trująca – wszystkie części rośliny są toksyczne, zwłaszcza dla dzieci!

Powrót na parking niby tą samą drogą, ale o innej już porze dnia, w innej chwili…

Jak okiem się­gnąć, pa­nu­je tu chwi­la.
Jed­na z tych ziem­skich chwil
pro­szo­nych, żeby trwa­ły.[ii]

[i] Taż, Chwila (fragm.), z tomu Chwila, dz. cyt.