W 1949 roku powstał zespół projektantów na czele z Tadeuszem Ptaszyckim, a w którego skład wchodzili: Adam Fołtyn, Janusz i Marta Ingardenowie, Tadeusz Janowski, Stanisław Juchnowicz, Tadeusz Rembiesa, Bolesław Skrzybalski. Koncepcja urbanistyczno-architektoniczna Nowej Huty adaptuje szeroki wachlarz rozwiązań. Specjaliści dostrzegają nawet analogie do placu św. Piotra, placu Vendôme i realizacji Haussmanna w Paryżu. Rzucającą się w oczy cechą planu nowohuckiej „starówki” jest jego specyficzna kompozycja: zwarta, zamknięta, harmonijna i sprawiająca wrażenie, że projektant dogłębnie ją przemyślał.
„Surowy korzeń”
Nowa Huta została zbudowanym na tzw. surowym korzeniu. Nie było tu wcześniej innego miasta, którego plan mógłby narzucać jakieś rozwiązania projektantom, dlatego dowolną wizję można było realizować od podstaw.
Renesansowe miasto
Plan miasta oparty jest na połowie planu klasycznego miasta renesansowego. Ulice wybiegają promieniście z jednego środka – Placu Centralnego położonego przy krawędzi skarpy wiślanej, są połączone w pajęczynę. Ten układ jest narzucony ukształtowaniem terenu. W planie zachowała się historyczna sieć drożna. W Nowej Hucie zostały wcielone wszystkie zasady budownictwa socrealistycznego. Ten fakt jest podkreślany przez specjalistów i wyróżnia ją na tle innych realizacji z tego okresu. Inne są niepełne, a przez to mniej atrakcyjne. Charakterystyczną cechą kompozycji jest osiowość – nawiązanie do urbanistyki barokowej. Osią symetrii miasta jest Aleja Róż, choć nie można tutaj mówić o lustrzanym odbiciu obu stron osi. Jest to raczej daleko idące podobieństwo, przy znacznej różnicy szczegółów.
Jednostki sąsiedzkie
Struktura miasta jest oparta na anglosaskiej koncepcji „jednostki sąsiedzkiej” wywodzącej się z lat dwudziestych XX wieku, z okresu tworzenia planu regionalnego Nowego Jorku. Jednostki te grupują po 5–6 tys. mieszkańców, a składające się z nich dzielnice po 15–20 tys. mieszkańców. Jednostki sąsiedzkie były z reguły zaopatrzone w niezbędną dla funkcjonowania ich społeczności infrastrukturę: punkty gastronomiczne, sklepy, żłobki i szkoły usytuowane wewnątrz jednostki. Dzieci nie musiały przechodzić przez ruchliwe ulice, dorośli pokonywać dużych odległości dla załatwienia spraw codziennych.
Peryferia
Peryferyjne osiedla w części wschodniej i północnej mają kompozycję luźną, nawiązują do osiedli robotniczych z początku wieku. Budynki są niskie, pokryte dachami czterospadowymi, stoją pojedynczo. Przestrzenie między nimi są wypełnione zielenią. Są to budynki typowe – podobne do tych, jakie budowano ówcześnie w całej Polsce – lecz nie do końca w stosunku do siebie identyczne. Powstawały one w czasie, gdy całość planu nie była jeszcze dopracowana i zatwierdzona. Osiedla położone bliżej centrum mają kompozycję bardziej zwartą, dominuje tu obrzeżna zabudowa ulic. Jednostki są zamkniętymi kwartałami, do których wnętrz prowadzą bramy. Przestrzenie międzyblokowe są mniejsze, ale również wypełnione zielenią. Niektóre kwartały mają w części narożnej wyższe od pozostałych budynki – jakby wieże – przez co osiedla upodabniają się do twierdz. Te realizacje są bliższe założeniom socrealizmu hołdującym układom zwartym, czytelnym i jednoznacznym. Podobnymi zasadami (przy odrzuceniu całej warstwy ideologicznej) kieruje się obecnie urbanistyka postmodernistyczna. Tego typu zabudowa była bardziej ekonomiczna, miała też znaczenie utylitarne: ułatwiała pilnowanie dzieci, a także wzajemną kontrolę mieszkańców, co w epoce stalinowskiej miało duże znaczenie. Sama architektura wykorzystuje wzorce renesansowe, barokowe i klasycystyczne, co jest widoczne w ilości historyzujących form i bogactwie detali.
Idea miasta-ogrodu
Jak widać, twórcy miasta dokładali wszelkich starań, aby jego mieszkańcom żyło się wygodnie, by to miejsce było dla nich przyjazne i zaspokajało wszystkie ich potrzeby. Dlatego między innymi zwrócono szczególną uwagę na zieleń. Nowa Huta zbudowana jest zgodnie z ideą miasta-ogrodu. Zieleń była wprowadzana równocześnie z realizacją budynków mieszkaniowych. Dzisiaj jest to najbardziej zielona dzielnica Krakowa.
Źródło: www.nh.pl
