Słyszeliście o dworach w Gorzeniu Górnym, Dołędze, Łopusznej i Zubrzycy Górnej? Zachęcamy do ich odwiedzenia!

Z wizytą u Emila Zegadłowicza 


Fot. M. Klag, CC BY SA NC ND

Dwór w Gorzeniu zauważalną do dziś klasycystyczną sylwetkę przyjął w XIX wieku. W tym też czasie majątek zakupił Tytus Zegadłowicz, ojciec znanego w okresie międzywojennym poety i pisarza, Emila Zegadłowicza. Mimo przeprowadzonego po zakupie znacznego remontu, Tytus nie zmienił wyglądu zewnętrznego domu. W okresie międzywojennym, kiedy majątkiem dysponował już Emil Zegadłowicz, dwór stanowił ważny ośrodek życia kulturalnego. Spotykali się tu pisarze i artyści nie tylko związani z założoną przez Zegadłowicza grupą poetycką „Czartak”. W 1946 roku żona poety wraz z córką stworzyły muzeum biograficzne Emila Zegadłowicza. W jedenastu obszernych pomieszczeniach, w których zachowano elementy oryginalnego wystroju wnętrz, można oglądać rękopisy utworów poety, kolekcje prac artystów okresu dwudziestolecia międzywojennego, a wśród nich wiele obrazów przyjaciół domu. Na uwagę zasługują prace malarskie i grafika Ludwika Miskyego, bliskiego przyjaciela Zegadłowicza. Ilustracje autorstwa Miskyego zdobiły almanachy wydawane przez grupę „Czartak”.


Fot. M. Klag, CC BY SA NC ND

Obejrzymy tu prace ekspresjonisty Jerzego Hulewicza, Leona Wyczółkowskiego, grafiki Józefa Mehoffera czy dekoracje sieni wykonane przez ucznia Xawerego Dunikowskiego, Wincentego Bałysa, kolejnego przyjaciela domu, a także unikalne malarstwo chińskie. W tak zwanej kaplicy, w najstarszej, dolnej części dworu prezentowana jest zgromadzona przez Zegadłowicza kolekcja prac wybitnego artysty ludowego, Jędrzeja Wowry. To zaledwie niewielka część znakomitych zbiorów, których historię przybliżą nam podczas Dni Dziedzictwa Gospodarze dworu.

Informacje praktyczne: na co dzień dwór jest zamknięty, aby go zwiedzić, wystarczy wcześniej zadzwonić pod numer 532 788 635 i umówić się na konkretny dzień (najlepiej z jednodniowym wyprzedzeniem) 

Adres: Gorzeń Górny 2, 34-100 Wadowice

Niemal pod Babią Górą – dwór Moniaków w Orawskim Parku Etnograficznym


Fot. M. Jałoszyńska, CC BY SA NC ND

Architektura dworu zawiera elementy charakterystyczne dla miejscowego budownictwa ludowego. Jednym z nich jest wyżka, pomieszczenie na półpiętrze pełniące funkcję magazynu, która w typowej chałupie występuje na całej długości elewacji frontowej domu, tu natomiast jedynie w obu narożnikach. Budynek jest większy od typowej chałupy, nakrywa go dach gontowy. W połaci dachu znajdują się dymniki do wyprowadzania dymu (dwór jest kurny).

W 1831 r. dwór został odnowiony (być może również przebudowany). W 1937 r. w wyniku starań ówczesnego konserwatora zabytków, Bohdana Tretera, ostatni spadkobiercy rodziny Moniaków, Joanna Wilczkowa i Sándor Lattyak, przekazali na rzecz Skarbu Państwa dwór z budynkami gospodarczymi. Joanna sprawowała nad nim opiekę do 1951 r. Po jej śmierci dwór został splądrowany, a jego wnętrza zamienione na owczarnię.

Fot. M. Jałoszyńska, CC BY SA NC ND

W 1953 r. budynek został odnowiony, dwa lata później utworzono Orawski Park Etnograficzny. Był on pierwszym muzeum typu skansenowskiego powstałym w powojennej Polsce. Na jego terenie zachowana została w jej pierwotnej lokalizacji zagroda szlachecka Moniaków. Składa się ona z dworu i budynków gospodarczych, które od strony północnej tworzą nieregularny czworobok. Przedstawiono w nich różne działy gospodarki orawskiej. W pobliżu zabudowań dworskich znajduje się pasieka złożona z trzynastu uli.

listopad – marzec: codziennie, 8.30 – 14.30,

kwiecień, październik: codziennie, 8.00 – 16.00,

maj – czerwiec, wrzesień: codziennie, 9.00 – 17.00,

bilet normalny:

po starym sektorze 11 zł , 

po nowym sektorze 11 zł , 

po całym skansenie 18 zł , 

 

bilet ulgowy:

po starym  sektorze 7 zł, 

po nowym sektorze  7 zł, 

po całym skansenie 12 zł.

Tam, gdzie bywali Asnyk, Tetmajer i Przybyszewski – dwór w Dołędze


Fot. M. Jałoszyńska, CC BY SA NC ND

W płaskim krajobrazie, w widłach Wisły i Dunajca, otoczony drzewami stoi skromny dwór o charakterystycznej, tradycyjnej formie siedziby szlacheckiej. Ma drewniane, bielone ściany i wysoki dach kryty gontem. Od frontu znajduje się ganek oparty na dwóch filarach i obrośnięty dzikim winem, a przed nim – kolisty gazon.

Pierwszy dwór w Dołędze postawiono ok. 1820 r., kiedy to wieś została zakupiona przez prywatnych właścicieli (podczas licytacji dóbr kościelnych przejętych przez rząd austriacki). Wcześniej Dołęga należała do posiadłości biskupstwa krakowskiego. Obecny dwór został wybudowany w połowie XIX w. przez Mariannę Pikuzińską Güntherową. Córka Marianny i Aleksandra Günthera, Maria Güntherówna, wyszła za mąż za pisarza Ignacego Maciejowskiego („Sewera”). Na przełomie XIX i XX w. w dworze bywali Adam Asnyk, Włodzimierz Tetmajer, Lucjan Rydel, Stanisław Przybyszewski, a także młody Stanisław Wyspiański.

Majątek nie został rozparcelowany po II wojnie światowej i aż do lat 70. XX w. był własnością Jadwigi z Wolskich Tumidajskiej, która odziedziczyła go po przodkach. W 1975 r. przekazała ona dwór państwu z przeznaczeniem na muzeum. Po remoncie, w 1981 r. dwór został uroczyście otwarty jako oddział Muzeum Okręgowego w Tarnowie.

Fot. M. Jałoszyńska, CC BY SA NC ND

Modrzewiowy, parterowy dwór zbudowano w konstrukcji zrębowej na planie podkowy. Główny trakt z gankiem, mieszczący jadalnię, salon i gabinet, pełnił rolę reprezentacyjną. Skrzydła były prywatną przestrzenią gospodarzy: we wschodnim skrzydle znajdowały się sypialnie, a w zachodnim – kuchnia i spiżarnia.

W salonie, urządzonym meblami biedermeierowskimi i secesyjnymi, można obejrzeć fotografie rodzinne mieszkańców dworu oraz ich przyjaciół bywających w Dołędze. Narożny gabinet, wyposażony XIX-wiecznym kompletem mebli z orzecha, mieści pamiątki związane z powstaniem styczniowym i rabacją chłopską. Z gabinetu prowadzi wejście do pokoju, w którym zgromadzono meble i pamiątki z krakowskiego mieszkania prof. Michała Siedleckiego, wybitnego biologa i podróżnika (męża Ireny, siostry Jadwigi Tumidajskiej). Ostatni pokój ekspozycji – sypialnię Jadwigi urządzoną secesyjnymi meblami – zdobią obrazy autorstwa Stanisława Wyspiańskiego. W zabytkowych wnętrzach zachowały się także piece kaflowe z połowy XIX w.

Wtorek –  Sobota:  10:00 –  18:00

Niedziela: 10:30 –  16:30 

Wtorek – Piątek: 10:30 – 16:30,

Sobota: 10.00 – 17.00,

Niedziela: 10:30 –  16:30,

Poniedziałek: nieczynne.

Bilet normalny  6 zł,

Bilet ulgowy  4 zł,

Bilet rodzinny 12 zł.

Adres www: http://www.dworwdoledze.com/

U stóp Gorców – dwór w Łopusznej


Fot. M. Klag, CC BY SA NC ND

Łopuszna, znana przede wszystkim z pięknego, drewnianego kościółka, leży nad Dunajcem, w niewielkiej odległości od Nowego Targu. Źródła historyczne podają, iż w 1575 r. wieś otrzymał od króla Stefana Batorego Walerian Poradowski za odwagę wykazaną na polu bitwy. Na początku XVII w. Łopuszna należała do kasztelana sądeckiego Hieronima Przyłęckiego. W 1772 r. Jan Lisicki herbu Prus wziął wieś w dzierżawę, a w 1787 r. rodzina Lisickich ją wykupiła. Na przełomie XVIII i XIX w. syn Jana, Romuald Lisicki, wybudował zachowany do dzisiaj zespół dworski.

Właścicielem dworu i wsi od 1824 r. był Leon Tetmajer, który ożenił się z Ludwiką, córką Romualda Lisickiego. W czasach Tetmajerów do dworu przyjeżdżało wielu znamienitych gości – pisarzy i działaczy politycznych. Później Łopuszna przeszła w ręce córki Tetmajerów, Kamili, która poślubiła Kazimierza Lgockiego. W 1892 r. Lgoccy przeprowadzili remont swojej siedziby, zmieniając jej wygląd: ściany otynkowano i pobielono, a szczyt facjatki nad wejściem ozdobiono modnymi wówczas motywami stylu szwajcarskiego. Majątek był ich własnością do 1949 r., kiedy został upaństwowiony. W 1959 r. zespół dworski poddano remontowi konserwatorskiemu, w czasie którego usunięto m.in. elementy przebudowy z 1892 r.


Fot. M. Klag, CC BY SA NC ND

Obecnie w odnowionym dworze działa Muzeum Kultury Szlacheckiej. Jest ono filią zakopiańskiego Muzeum Tatrzańskiego, do którego założenie w Łopusznej należy od 1978 r. Centralnym punktem zespołu jest parterowy dwór, wzniesiony z drewna, w konstrukcji zrębowej. Nakrywa go gontowy dach łamany. Przez drewniany ganek z falistym szczytem prowadzi wejście do symetrycznie rozplanowanego wnętrza. Jest tu obecnie tworzona ekspozycja ukazująca wygląd XIX-wiecznej siedziby średniozamożnej szlachty – zwiedzać można już urządzoną dworską kuchnię.

Obok dworu mieści się niewielka, drewniana oficyna, gdzie pierwotnie znajdowała się kuchnia i mieszkanie służby. W najbliższym zaś otoczeniu budynku dworskiego rozlokowane są budynki gospodarcze: spichlerz, stajnia z wozownią i obory, a także chałupa Stanisława Klamerusa, przeniesiona tutaj z zagrody nr 105 w Łopusznej. Wewnątrz urządzono ekspozycję pokazującą wnętrze domu chłopskiego z okresu międzywojennego.

Godziny otwarcia: środa - niedziela  10:00 - 16:00

Bilet normalny 6,00 zł,

Bilet ulgowy 4,50 zł.

Adres www: http://www.muzeumtatrzanskie.com.pl/. 

Teksty: Barbara Sanocka
Źródło: Małopolskie Dni Dziedzictwa Kulturowego, www.dnidziedzictwa.pl. 
Fot. W dworze Dołęga, M. Jałoszyńska, CC BY SA NC ND