Odpoczynek nad wodą

Miejsca Propozycja wyjazdu plaże i bulwary Dolina Dunajca kościoły Dni Dziedzictwa Rożnów woda Tropie Czchów

Autor: Barbara Sanocka,

1. Kościół i zamek w Czchowie

Na wzgórzu, nad brzegiem Dunajca położony jest Czchów – kiedyś znaczne miasto, obecnie miejscowość letniskowa. Znany z dokumentów pod nazwą Schov, rozwijał się od przełomu XII i XIII w. dzięki biegnącemu tędy traktowi węgierskiemu. Miasto lokowane było na prawie średzkim w 1333 r. i przeniesione przez Kazimierza Wielkiego na prawo magdeburskie w 1355 r. W XVI w. Czchów zasłynął dzięki Franciszkowi Lismaninowi, franciszkaninowi i spowiednikowi królowej Bony, który zagarnął bogate probostwo czchowskie i został zwolennikiem reformacji. Czchów podupadł w czasie najazdu szwedzkiego i rozbiorów, a ostatecznie utracił prawa miejskie w 1930 r. Niedługo potem, w wyniku budowy zapory na Dunajcu (1938-1949) powstało Jezioro Czchowskie.

Kościół w Czchowie, fot. M. Klag, CC BY SA NC ND

Przy jednej z narożnych uliczek wychodzących z czchowskiego rynku wznosi się kościół parafialny pw. Narodzenia Najświętszej Panny Marii. Tę kamienną, jednonawową świątynię zbudowano ok. 1346 r., powiększono w 1430 r., a w wieku XIX rozebrano wieżę, na jej miejscu wznosząc neogotycką fasadę. Każdy wiek i każdy styl zostawiły tutaj po sobie trwały ślad. W przyziemiu kościoła znajdują się romańskie relikty, a na ścianach sklepionego krzyżowo-żebrowo prezbiterium XIV-wieczne malowane sceny z życia Marii i Chrystusa. Renesansowe są nagrobki przypisywane Hieronimowi Canavesiemu, obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem z ołtarza głównego powstał w XVII w., a neogotyckie ołtarze boczne na początku XX stulecia.

Zamek w Czchowie, fot. Marcin Klag, CC BY SA NC ND

Nieopodal miasta, na wzgórzu zwanym Basztą, między XIII a XIV w. zbudowano warowny zamek ochraniający komorę celną nad Dunajcem. Pierwsza wzmianka o nim pochodzi dopiero z 1356 r. Później, w wiekach XVI i XVII, zamkiem dysponował sąd czchowski, który ulokował tutaj więzienie. Od XVIII w. budowla pozostawała w ruinie, dopiero w latach 90. XX w. przeprowadzono badania i prace archeologiczne oraz konserwatorskie. Dzięki nim wiadomo, jak wyglądała warownia. Jej głównym akcentem jest murowana z kamiennych ciosów, okrągła wieża o wysokości ok. dwudziestu ośmiu metrów, włączona w biegnący krawędzią wzgórza mur obwodowy. Wewnątrz zbudowanego z kamiennych ciosów muru pozostały widoczne ślady prostokątnego budynku i przylegającej doń sieni. W zamku urządzono niewielką ekspozycję archeologiczną oraz taras widokowy.

2. Dworek I. J. Paderewskiego w Kąśnej Dolnej

Kąśna Dolna leży kilka kilometrów na zachód od Ciężkowic, pośród pagórków Pogórza Ciężkowickiego. Jej historia sięga czasów Kazimierza Wielkiego, który powierzył Jakubowi Rożnowi założenie wsi na tym terenie. Rożnowie byli jej dziedzicami aż do 2. poł. XVII w. W XVIII stuleciu wieś należała przypuszczalnie do Andrzeja de Reklewskiego, a na początku XIX w. zakupili ją Gostkowscy. Budowę istniejącego w Kąśnej dworku (1833) można powiązać z Pawłem Gostkowskim, ówczesnym właścicielem majątku.

Dworek Paderewskiego, fot. Piotr v. Sokołowski, Wikipedia, CC BY SA 3.0

Przebudowa dworku i zmiana otoczenia była zasługą kolejnego właściciela. Ignacy Jan Paderewski nabył tę posiadłość w 1897 r. i spędzał tutaj letnie miesiące przez kolejnych sześć lat. Pomimo poczynionych przez kompozytora ogromnych inwestycji, majątek nie przynosił zysków, więc w styczniu 1903 r. sprzedano go. Nowi właściciele Kąśnej, Kodrębscy, mieszkali tutaj do 1912 r. Później sprzedali majątek Stanisławowi Nowakowi, który gospodarzył w nim do 1945 r. Wówczas nowe władze przejęły dwór; budynki i park zdewastowano, w pobliżu dworku wybudowano domki kempingowe. Wieloletnie działania Tarnowskiego Towarzystwa Muzycznego i wsparcie służb konserwatorskich doprowadziły do objęcia ochroną dworu i parku w 1980 r., w efekcie zaś do ich przejęcia. Od 1998 r. posiadłością zarządza Centrum Paderewskiego Tarnów – Kąśna Dolna.

Stojący na łagodnym wzniesieniu dworek poprzedzony jest szerokim podjazdem i otoczony krajobrazowym parkiem w stylu angielskim. Murowany, parterowy budynek nakrywa niski, dwuspadowy dach. Wejście od frontu prowadzi przez otwarty ganeczek wsparty na czterech kolumnach zwieńczonych belkowaniem i attyką. Budynek zaplanowano na rzucie prostokąta, z podziałem na dwa trakty – frontowy i ogrodowy, rozdzielone korytarzem. We wnętrzach urządzonych dzięki meblom przekazanym przez Muzeum Narodowe w Warszawie znajduje się ekspozycja poświęcona osobie Ignacego Jana Paderewskiego. Część prezentowanych eksponatów należy do pierwotnego wyposażenia dworu w Kąśnej.

W pobliżu dworku nie ma żadnej plaży, ale w rozległym, 16-hektarowym parku znajduje się duży staw z pomostem, nad którym można wypocząć. Dwór otoczony jest ogromny parkiem z 300-metrową aleją lipową i okazami kilkusetletnich dębów.

3. Kościół pw. św. Świerada i Benedykta w Tropiu

Tropie, miejscowość na wschodnim brzegu Dunajca, związana jest z początkami chrześcijaństwa w Polsce. To tutaj znajdowała się pustelnia, w której zamieszkiwał przez kilkadziesiąt lat św. Świerad-Andrzej. Urodził się on w okolicach Zakliczyna nad Dunajcem. Pod koniec X w. zamieszkał w pustelni niedaleko Czchowa. Dwadzieścia lat później, wraz ze swoim uczniem Benedyktem udał się do klasztoru benedyktynów na górze Zobor, nieopodal Nitry (na terenie Górnych Węgier). Tam przyjął imię zakonne Andrzej i powrócił do życia pustelniczego. Zmarł ok. 1031 r. w grocie koło Trenczyna, nad rzeką Wag. Pochowano go w katedrze św. Emmerama w Nitrze, wraz z Benedyktem, który w 1034 r. poniósł śmierć męczeńską.

Kościół w Tropiu, fot. Joanna Nowostawska-Gyalókay, CC BY SA NC ND

Wznoszący się na kilkunastometrowej, stromej skale kościół zbudowano w XII i XIII w., a przebudowano w XIV i XVI w.; ok. 1634 r. dodano kruchtę i kaplicę. Z pierwotnej budowli zachowały się mury prezbiterium, wtórnie podwyższone, wzniesione z ciosów piaskowca. Przylegająca do prezbiterium od północy zakrystia pochodzi z XIII w. Niewielka, jednonawowa świątynia z węższym, zamkniętym prostą ścianą prezbiterium została zdewastowana w XVI w. przez arian i powtórnie konsekrowana w 1611 r. W ostatnich latach świątynię odnowiono, przykryto ją również nowym dachem, ponieważ poprzedni został zniszczony przez silną wichurę.

Najcenniejszym zabytkiem we wnętrzu kościoła są zachowane fragmenty romańskiej polichromii na północnym łuku tęczy, przedstawiające świętego (być może św. Stefana, króla Węgier) w koronie i z berłem w dłoni. Strop nawy pokryty jest rokokowym malowidłem ukazującym Zesłanie Ducha Świętego. Postacie patronów kościoła są widoczne w ołtarzu głównym: święci klęczą poniżej sceny koronacji Matki Bożej przez Trójcę Świętą. Interesująca jest również barokowa, kamienna chrzcielnica, wbudowana w ścianę i zamykana drewnianą, rokokową obudową z malowidłami dotyczącymi chrztu.

W okolicy kościółka znajduje się wiele śladów związanych ze św. Świeradem. Nieopodal zachowała się grota, w której mieszkał, a obok niej XVIII-wieczna, murowana kapliczka. Są tutaj także resztki pnia starego dębu, w którym według legendy chronił się Święty. Jest on pierwszym polskim świętym, kanonizowanym wraz ze swym uczniem św. Benedyktem w 1083 r., dzięki staraniom króla węgierskiego Władysława I Świętego.

Fot. Joanna Nowostwaska-Gyalókay, CC BY SA NC ND