Dawniej Boże Narodzenie świętowano od 24 grudnia do 6 stycznia, czyli od Wigilii do święta Trzech Króli. Ten wyjątkowy w roku okres nazywano szczodrym czasem, w którym jadano charakterystyczne potrawy, odwiedzano rodzinę, śpiewano kolędy i bawiono się przy występach kolędników. Każdemu za występ czy złożone życzenia należała się nagroda – kawałek przygotowanej na święta kiełbasy, świątecznego ciasta lub szczodrakowa bułeczka, czyli słodkie, drożdżowe pieczywo nadziane marmoladą lub dżemem. Szczodraki przybierały różną formę. W niektórych domach formowano je w półksiężyce, w innych we wrzeciona, a w jeszcze innych w okrągłe bułeczki. 

Szczodraki wręczano również w Nowy Rok, kiedy mniej zamożni mieszkańcy odwiedzali bogatych gospodarzy i składali życzenia noworoczne. W zamian za to otrzymywali właśnie szczodraki lub drobne pieniądze. 

Przekazaniu szczodrakowych bułek towarzyszyła swoista ceremonia. Komunikowano się wyłącznie wierszykami. W niektórych domach tradycja chodzenia po szczodraki istnieje nadal – za wierszyk dzieci mogą od babci czy dziadka otrzymać drobny pieniążek. A wierszyk brzmi tak:

Przytoczona tutaj wersja rymowanki pochodzi z książki Tradycja zaczarowana w potrawach regionu wielickiego.
Nierzadko było tak, że każda miejscowość, a nawet każde gospodarstwo miało swoją własną odmianę rymowanki.

Wspominając tę piękną tradycję kolędowania i składania życzeń, przygotujmy dla naszych gości szczodraki i zamiast czekolady czy paczki słodyczy wręczmy te pyszne bułeczki. Spróbujmy ocalić od zapomnienia staropolskie tradycje.

1/3 szklanki ciepłego mleka

1/3 kostki drożdży

1/3 szklanki kwaśnej śmietany 18%

3 duże jajka

3/4 szklanki cukru

1/2 kg mąki + więcej do podsypywania

1/4 kostki rozpuszczonego masła 

1 słoik konfitury z róży lub powideł śliwkowych

1 jajko + 3 łyżki mleka

mak 

szczypta soli

Mleko i śmietanę wlewamy do dużego naczynia, dodajemy drożdże, mieszamy łyżką do rozpuszczenia. Dodajemy cukier, znów mieszamy. Następnie wsypujemy mąkę oraz sól i wyrabiamy ręką do momentu, w którym wszystkie składniki się połączą. Dodajemy jajka, rozpuszczone masło –  wyrabiamy elastyczne ciasto. Trzeba wyrabiać je tak długo aż samo będzie odchodzić od ręki. Następnie przykrywamy miskę z ciastem bawełnianą ściereczką i odstawiamy na dwie godziny do wyrośnięcia. 

Stolnicę posypujemy solidnie mąką, na sam środek wylewamy ciasto z misy. Formujemy wałek i dzielimy go ostrym nożem na trzy części. Dwie odkładamy na brzeg stolnicy, przykrywając je ściereczką. Pierwszą część rozwałkowujemy na grubość około pół centymetra i dzielimy w zależności od tego, jakie chcemy uzyskać kształty. W trójkąty, jeśli chcemy formować zawijane rogaliki. W kwadraty, jeśli chcemy uzyskać okrągłe bułeczki. Następnie każdy kawałek smarujemy marmoladą lub dżemem i zawijamy. Moim zdaniem najładniej wyglądają małe bułeczki, dlatego dzieliłam ciasto na kwadraty o bokach około siedmiu centymetrów. 

Gotowe szczodrakowe bułeczki odkładamy na blachę do pieczenia wyłożoną brązowym papierem. Należy pamiętać, aby nie układać bułek zbyt ciasno, bo przy pieczeniu często podwajają swoją objętość. Kiedy forma jest zapełniona, szczodraki smarujemy jajkiem zmieszanym z trzema łyżkami mleka i obsypujemy makiem. Pieczemy w temperaturze 180 stopni około 15 minut – do momentu aż bułeczki staną się rumiane.

Z podanej ilość składników powinno wyjść – w zależności od rozmiaru poszczególnych szczodraków – około 35 – 40 bułeczek.

Smacznego!

Korzystałam z tekstów:

B. Ogrodowska; Polskie zwyczaje i obrzędy doroczne; wyd. Muza; Warszawa 2007

Tradycja zaczarowana w potrawach regionu wielickiego, pod red. B. Rotter-Stankiewicz, J. Jelonek; Gdów 2007

Po więcej przepisów zapraszam na www.zbieramliscie.blogspot.com

Fot. Paulina Kozubek, CC BY SA