Pierwsze, dość liczne, projekty transportu szynowego w kopalni wielickiej zaczęły powstawać około połowy XIX wieku; nie doczekały się jednak realizacji z powodu ogromnych kosztów planowanej przebudowy chodników. Dopiero w 1857 roku w zarządzie żupy powstał konkretny plan tego odważnego przedsięwzięcia i rozpoczęto pierwsze roboty, których celem było wprowadzenie transportu konną kolejką szynową. W 1861 roku w kopalni położono szyny metalowe, głównymi chodnikami poruszały się więc od tej pory niemal wyłącznie wózki o metalowych skrzyniach lub platformy, ciągnięte przez konie.

Tory, jak się okazało, wykorzystywane były nie tylko do transportu soli i zadań związanych z jej produkcją. Podziemny trakt żelazny stworzył bowiem znakomitą możliwość wygodnego zwiedzania kopalni, dostępną — niestety — głównie dla znaczniejszych osobistości, które tutaj zawitały.

Prezentowana kolejka turystyczna powstała w latach 70. XIX wieku dla cesarza Franciszka Józefa I, który w 1880 roku przebywał w Krakowie i zamierzał ponownie zwiedzić salinę w Wieliczce. Prawdopodobnie służyła również innym osobistościom w latach późniejszych. Zachowała się w postaci czterech wagoników, które są przystosowane do zaprzęgu konnego.

Wagoniki różnią się od siebie konstrukcyjnie:

1. Wagonik 2-osiowy 8-osobowy — osie i koła żelazne, konstrukcja podwozia i części górnej wykonana z odpowiednio wyprofilowanego drewna. Cztery 2-osobowe siedzenia drewniane pokryte tapicerką i osadzone w konstrukcji podwozia na trzpieniach. W części przedniej i tylnej wózek zaopatrzony w drewniane podłużne zderzaki i haki do zaczepiania. Całość pomalowana na zielono, obicie popielate. Wymiary: rozstaw kół — 800 mm, rozstaw osi — 470 mm, śred. kół — 350 mm.

2. Wagonik 2-osiowy 4-osobowy — konstrukcja podwozia i nadwozia wykonana z drewna odpowiednio wyprofilowanego. Siedzenia pokryte czerwonym pluszem z ozdobnymi frędzlami przy podłokietnikach. Podłoga wyścielona pluszem czerwonym. W przedniej części wagonika zabezpieczenie przed wypadnięciem w kształcie ozdobnej ramy. W części tylnej i przedniej skórzane bufory. Całość pomalowana w kolorze zielonozłotym. Podczas konserwacji odkryto na drewnie pod tapicerką napisy: "B. Gliselli nabijał, Kraków 16 1887", "Michał Waga, wybiłem 1887, Wieliczka, 26/6 (?)". Wymiary: rozstaw osi — 830 mm, rozstaw kół — 800 mm, śred. kół — 380 mm.

Źródło: Wirtualne Muzea Małopolski
Kolejka turystyczna z kopalni w Wieliczce, eksponat ze zbiorów Muzeum Żup Krakowskich w Wieliczce
Prawa do wizerunków cyfrowych: domena publiczna
Digitalizacja: RPD MIK, projekt Wirtualne Muzea Małopolski