Architektura uzdrowiskowa

Architektura uzdrowiskowa

Autor: archiwum MIK, Licencja: CC BY-SA

Krynica jest jednym z największych i najbardziej znanych polskich uzdrowisk. Rozsławiły ją wody lecznicze, a także odbywający się tu Europejski Festiwal im. Jana Kiepury, który przyciąga latem do Krynicy miłośników opery, operetki i baletu.

Krynica pojawiła się w zapiskach jako osada Krzenycze. Była wówczas niewielką, podgórską wsią. Już w 1721 r. jezuita Gabriel Rzączyński pisał o właściwościach leczniczych tutejszych wód, które stały się jednak znane dopiero pod koniec XVIII w., kiedy to wzrosło zainteresowanie górami. Na początku XIX w. Krynicę uznano urzędowo za zdrój kąpielowy i w 1807 r. uruchomiono pierwsze łazienki kąpielowe. Budowano drewniane pensjonaty, restauracje i kawiarnie, sklepy, powstał teatr, a w 1889 r. Krynica otrzymała prawa miejskie. W 1876 r. uruchomiono linię kolejową z Tarnowa do Muszyny, a w 1911 r. doprowadzono ją do samej Krynicy. Bywali tu Jan Matejko i Henryk Sienkiewicz oraz Helena Modrzejewska. W latach międzywojennych Krynica była ekskluzywnym kurortem, a swoją niezwykłą popularność zyskała po II wojnie światowej.

Stary Dom Zdrojowy (nazywany tak po wybudowaniu w 1939 r. Nowego Domu Zdrojowego) jest wybitnym dziełem architektury neorenesansowej. Wzniesiono go jako murowany i tynkowany, dwupiętrowy budynek z ryzalitem środkowym i dwoma bocznymi. Ryzalit środkowy, pełniący rolę reprezentacyjną, mieści klatkę schodową prowadzącą z parteru do sali balowej na piętrze. We wnętrzach Starego Domu Zdrojowego znajduje się także restauracja, cukiernia, kawiarenka i sklep oraz ponad 200 pokoi. W elewacji tylnej powstały na parterze otwarte werandy wsparte na ozdobnych, żeliwnych słupach. Po dobudowie dwóch skrzydeł w latach 1923-1924, budynek zyskał plan litery U; jego modernizacji dokonano w latach 1950-1970. Zewnętrzny wygląd Domu Zdrojowego nie uległ większym przekształceniom, wnętrza zaś zachowały wspaniały wystrój architektoniczny z końca XIX w.

Pensjonat Jana Kiepury, Patria, został wybudowany w latach 1932-1934. Jest czterokondygnacyjnym budynkiem z ciągnącymi się wzdłuż elewacji balkonami i tarasem na parterze. Od I piętra przez całą wysokość elewacji biegną cienkie żelbetonowe filary, które rytmizują całą kompozycję. Wejście główne jest zaakcentowane przez filary wynoszące się nieco nad budynek, zwieńczone napisem „Patria”. Wnętrze zostało wykończone najlepszymi materiałami – marmurami i alabastrami ze Lwowa oraz detalami z chromowanej stali. Na parterze mieści się obszerna, przeszklona od strony tarasu jadalnia. Na piętrze, na które prowadzi reprezentacyjna klatka schodowa, oprócz hotelowych pokoi znajduje się apartament (pierwotnie przeznaczony dla rodziców Kiepury, zarządców pensjonatu). Pozostałe piętra zajmują pokoje. Atrakcją jest niewątpliwie taras widokowy na dachu budynku, który ma bezpośrednie połączenie z drugim apartamentem, należącym niegdyś do samego tenora. Jest to architektura monumentalna, lecz także nowoczesna i pełna luksusu, daleka od lokalnych tradycji budowlanych Beskidu Sądeckiego. Niemniej w okresie międzywojennym, w znanych kurortach i uzdrowiskach powstawały liczne budynki w takiej lub nawet bardziej awangardowej stylistyce. Miały one zaspokoić potrzeby i gusta estetyczne coraz częściej i liczniej przybywających tam gości nie tylko z Warszawy czy Lwowa, ale też z innych zakątków Europy.

Podczas II wojny światowej hotel zajęli Niemcy. Według różnych źródeł znajdowała się tu albo siedziba Hitlerjugend, albo też sanatorium dla oficerów. Po wojnie, w 1949 r. budynek przejęło państwo, a w 1996 r. przekazano przedsiębiorstwu państwowemu, dziś noszącemu nazwę Uzdrowisko Krynica-Żegiestów SA. W okresie powojennym Patria pełniła nieprzerwanie funkcję sanatorium.

Tekst: Joanna Nowostawska-Gyalókay, Helena Postawka, Barbara Sanocka
Fot. Stary Dom Zdrojowy, M. Klag, CC BY SA 3.0